BUZULLAŞMA
BUZULLAŞMA
Buzullaşmaların az çok düzenli bir biçimde geri gelmesi, Yer olarak Dünya tarihinin başlıca özelliklerinden biridir. Evrimi, jeoloji ve iklim koşullarından ayrı düşünülemez olan insanoğlu buzul çağlarının en yakın tarihlisi olan Dördüncü Zaman buzullaşması sırasında ortaya çıkmıştır.
Jeologlar bazı çökeltilerin görünümünden ve bazı kayaçların yapısından yola çıkarak, sekiz büyük buzul çağı saptayabilmişlerdir. Bilinen en eski buzul çağı, yaklaşık 2 milyar 300 milyon yıl önce, Prekambriyen Dönemi’nde gerçekleşmiştir. O çağda yalnız bir kıta, yani Gondvana vardı. Ona ilişkin kanıtlar fazla olmamakla birlikte, diğer buzul çağları oldukça düzenli aralıklarla gelmişlerdir. Çevreyi değiştiren buzullaşmalar, yaşamın evrimini etkilemiştir. Mesela Karbonifer Dönemi’ndeki buzullaşma (yaklaşık 280 milyon yıl önce), fosillerle ilgili gözlemlerin de doğruladığı gibi, bitki yaşamında önemli değişimlere yol açmıştır: taşkömürü yataklarında son derece bol olan kalamitler (fosil atkuyruğu çeşitleri) bu sırada neredeyse tamamen yok olmuşlardır. Bununla birlikte, jeolojik alanlarda büyük buzul çağlarının izlerinin bulunması güçtür ve bilgilerimizin çoğu, izleri kolaylıkla bulunabilen son buzul çağı üzerinde yürütülen çalışmalardan kaynaklanmaktadır.
DÖRDÜNCÜ ZAMAN BUZULLAŞMASI
Bu buzullaşma, yeryüzü ölçeğindeki büyük iklim değişikliklerinin ardından, adım adım gelişmiştir. Mesela Antarktika kıta buzulu (inlandsis), 20 milyon yıl önce, Üst Miyosen Dönemi’nde soğumanın başlamasıyla bağlantılı olarak oluşmaya başlamış, ama kıtanın tamamını ancak Pliyosen Dönemi’nin başında (5,3 milyon yıl önce) kaplamıştır. Kuzey Yarıküre’de yapılan araştırmalar Labrador Denizi’nin ilk buzul koşullarına 3,4 milyon yıl öncesine doğru kavuştuğunu ortaya çıkarmıştır; -3 ve -2 milyon yıl arasında büyük kara yüzeyleri buzla kaplanmış ve kıyılara bir tundra yerleşmiş, Akdeniz çevresinde ormanlar gerilemiştir; bu durum o dönemde yağışların azaldığım gösterir. Demekki buzullaşmalar
İÇİNDEKİLER
DÖRDÜNCÜ ZAMAN BUZULLAŞMASI ÇEVREDEKİ DEĞİŞİKLİKLER BUZULLAŞMALARIN KANITLARI BUZULLAŞMALARIN MEKANİZMASI VE KÖKENİ
çok yavaş gerçekleşmiş, dahası enlemlere ve kıtalara göre a; manda cereyan etmemiştir.
Kıta buzullarının orta enlemlere doğru genişlemesi ve yanı sıra vadi (dağ) buzullarının gelişmesi, daha sonra birç fa dalgalanma geçirmiştir: son milyon yıl boyunca, en az : buzul çağı döngüsü (buzullaşmalar ve buzullararası dönemle tanmıştır. Buzul evreleriyle, soğuğun hafiflediği buzullararat lerin sırayla birbirini izlemesi, buzulların genişliğinde öneı ğişiklikler ve okyanusların düzeyinde iniş çıkışlar şeklinde ni göstermiştir. Dahası, her buzul evresi de daha ufak çapt dalgalanmaları göstermiştir; bu durum jeologların ve iklin çilerin işini daha da zorlaştıran bir noktadır.
Son buzul evresi
-110 000 ile -10 000 yılları arasındaki son buzul evresi (. de bu evreye Würm evresi denir) en iyi bilinen evredir. E Riss-Würm veya Emiyen evresi denen ve -130 000’den -1 yılına kadar süren bir buzullararası dönemin ardından gel
Lascamt Mağarası: geyikli friz. Lascaux son derece iyi korunmuş ikonografisiyle, Perigor’da (Fransa) Magdalelne dönemi başlannın hayvi varlığını (atlar, geyikler, yaban öküzleri, dağ keçileri, bizonlar…) yansıtma
¡JpSfl
/ i y- ’
— -a«*»®
58
