BUZULLARIN YARATTIĞI YÜZEY ŞEKİLLERİ
BUZULLARIN YARATTIĞI YÜZEY ŞEKİLLERİ
Buzullar eriyince, buzul aşındırmasının ürünü olan yüzey şekilleri de açığa çıkar. Mesela dağların iğne gibi ince ve sivri dorukları, amfitiyatro biçimindeki eski buzyalaklarım kuşatan kayalık duvarların aşınmış kalıntılarıdır. Bu çukur havzanın tabanında genellikle bir dağ gölü bulunur. Eski buzul vadisinin yamaçları çok sarp, tabanı da önceleri oldukça engebelidir. Buzul, yumuşak kayaçlan aşındırarak göbek denen çukurlar oymuş, aşındıramadığı sert kayaçlar-sa sürgü denen sırdar halinde ayakta kalmıştır. Bazen kar sularının bu sırtlarda birikmesiyle oluşan göllerin dışarı akan sulan buzul vadisinin önünü tıkayan kayalık setlerde sarp boğazlar açar. Daha sonra, göl veya sel sulanyla taşınan alüvyonların çukur yerleri doldurmasıyla bir alüvyon veya taşkın ovası oluşur. Böylece dik kenarları ve düz tabanıyla U biçimini almış olan bu büyük vadilere buzul teknesi denir. Yüzlerce metre kalınlığındaki büyük buzulların oyduğu vadiler buzul kollannınkinden çok daha derindir.
Denizin istilasına uğramış eski ve derin buzul tekneleri olan fiyortlar dışında, kıta buzullarının biçimlendirdiği yüzey şekilleri yuvarlak tepelerden ve dibinde göllerin yer aldığı çukur havzalardan oluşur (Finlandiya’da 100 000’den çok bu tiı > göl vardır). □
BUZUL AŞINDIRMASI
– – birlikte sürüklenen katı parçacıklar buzulun kayalık r;.: .. ‘. ; çeperlerine sürtünerek zamanla kayaçlan törpü veya
; gibi aşındırır. «Hörgüçlü» kayaların cilalanmış gi-
– ve yuvarlak sırtlarında veya buzul vadilerindeki ka-
tı.. -zeyinde açıkça görülebilen çizik ve yarıklarda bu sür– jieri çok belirgindir. Buzul, kayacın yüzeyindeki yarık
– ■.¡rs-. kenarından irili ufaklı parçalar koparır. Buzulla bir-..r.er.. her boyuttaki bu döküntülerin çökelmesiyle dip
,r _ ■_ dip morenleri) oluşur.
_r – ı._sn de yamaçlardan yuvarlanan çakıltaşlarını ve kaya r _ _ -‘ aşır. Buzulun kenarında bir set gibi biriken bu dökün-■ ■ .zjı’saşlan denen taşlan, iki buzul kütlesi birbirine ka-. – * ıs. birleşen yan buzultaşları da buzulların ortasında r.r. uzanan orta buzultaşı denen taşları oluşturur, üerleyen ucunu yay biçiminde kıvrılmış bir – çepeçevre kuşatır ve kar suları bu seti aşarak
BİR BUZUL DİLİMİNİN ÇEŞİTLİ MORFOLOJİLERİ
Cotopaxi Buzulu (5 897 m E«<aı;’ aynı adlı yanardağın tepesi'” cter Buzulun 1970’terde yakfaşs *
4 600 m’de bulunan alt s>nsn olasılıkla İklimin biraz daha s – “as nedeniyle, bugün 5 000 m , e <azar gerilemiştir. Ürkütücü çamtr akıntılanna yol açan bir patlama sırasında buzul hızla eriyerek se halinde aşağılara inebilir.
Buzdağları, buzullardan veya buzul takkelerinden (kıta buzullanndan) kopmuş, denizde yüzen tatlı su kütleleridir. Buz sudan daha hafif olduğu için buzdağı dibe batmaz; ama su üstündeki bölümünün hacmi su altındaki kütlenin hacminden çok daha azdır.
AYRICA BAKINIZ
► iB.ANŞLi Alp Dağları
– |E.ANSL| Antarktika
– S Arktika
– ib-ansli buzullaşma
► IEânsD dağlar ve dağ oluşumu
► lE.ANŞjj erozyon
► ieMîü jeomorfoloji
► kıyılar