ÇEVREDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
ÇEVREDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
Zâman’ın en büyük özelliklerinden biri, Kuzey Ya-»ıt:-1 : – ıraların ve yüksek dağların, 1,65 milyon yıldır taşılını.» – .:…3rx genişlemesi ve buzullararası dönemlerde kısır* ■ “ î=:3:r.
fasa -‘-zullan. Her iki yarıkürede, kutup bölgelerinde, kıta «c:_ ‘ :rJs:s) denen dev buzul takkeleri, bütün yüzey şe-litr- – k milyonlarca kilometrekarelik bir alana yayılı-
■c – —an iklimlerin egemen olduğu bölgelere kadar
ırıkure’nin en geniş kıta buzulu olan Kuzey Ameri –
– Alaska ve Kanada’mn yanı sıra, bugünkü ABD ^ ~ kuzey kesimini de kaplıyordu; öyle ki, Ekvator’a r.dan daha yakın olan New York’un bulunduğu ilerliyordu. Bu kıta buzuluna, kalınlığı 3 000 m’-l :.2n Grönland kıta buzulu bağlanıyordu. Avrupa’da -; -„■= kıta buzulu, Britanya Adalarına ve Almanya-Po-
i ._n2 kadar kıtanın kuzey yarısını kaplıyordu. Güney : Antarktika kıta buzulu yeryüzünün en geniş kıta ; » bugünkünden biraz daha geniş olan bu kıta buzula bazı noktalarda 4 000 m’yi aşıyordu, t dağ) buzulları. Daha alçak enlemlerde, iklimin soğu-. . yükseltide buzul oluşmasına yetmiyordu. Sadece
– z£İer, yer yer çevre ovalara taşan buzul dilleriyle kap-
– ‘r.Sne Buzulu, Riss buzullaşması sırasında Lyon’a.
• .::-.n 100 km yakınına kadar ilerlemişti. Bununla bir-. buzulları yeryüzündeki buz stokunun onda birin-
-. ;_uşturuyordu. Dünya’nın bütün dağlarında (Kayalık
7 :;neler, Alpler, Himalayalar, Kafkasya, Tasmanya, Ye-
– ;î ¿ağları…) kıta buzullarından çok daha ince, dar ve
– .zullar oluşmuştu; bunlar ekvator enlemlerine kadar :’„ırr-.ancaro, Yeni Gine…) uzanıyor, buralarda 4 000
i – .r-2 kadar iniyorlardı.
£ çevresi bölgeler. Soğuk iklimlerin hüküm sürdüğü
– ı-.smli ölçüde genişlerken, yeryüzündeki bütün atmos-
ve iklim kuşakları değişti. Kıta buzullarının ötesinde : resi denen ve yılın önemli bir bölümünde don altında : ı;s:z bölgeler uzanıyordu; buralarda, ince tozları taşıyan -.¿mine yol açan soğuk rüzgârlar esiyordu.
: :..;ak enlemlerde iklim değişiklikleri, nemli dönemler-
• ¿¿nemlerin sırayla birbirini izlemesiyle ve buna bağ-
■ yağış miktarlarındaki değişikliklerle kendini gösteri-.- _rak bölgeler bugünkünden daha geniş alanları kaplı-
……..:
iDıuliC.
msr
umiiiur-
İm’™’ üsr .
‘iiıiiiu’ ■■■
t I
ICLu.
Ivıanuslann düzeyi. Kıta buzullarının içinde olağanüstü … – i – ıs donmuş suyun (bugünkü 30 milyon km3’e karşılık 50
– ,-^n’) depolanmış olması nedeniyle, buzul evresinde ok-.- . im genel düzeyi bugünkünden daha alçaktı. En yakın : _-.rJ Zaman buzullaşmasının (18 000 yıl önce) doruk anın-ı : r.-.¿erdeki bir çekilme, okyanusların düzeyini bugünkü-_- 1 ~ altına indirdi. Nitekim resimlerle ve oymalarla beze-. r-er Mağarası’nın (Cassis yakınında) girişi, bugün deniz ^ 37 m altında kalmaktadır.
sahanlıkları kısmen su üstünde kalıyordu. Bugünkünden
ANAHTAR KELİMELER
Alt evre: bir buzul dönemi veya evresi içinde, buzul cephelerinin ilerleme veya duraklama zamanı.
Alt evre arası: bir buzullaşmanın iki aşaması arasındaki zaman dilimi.
Buzul çevresi: yıl boyunca uzun don dönemleri yaşayan ve çoğunlukla kıta buzullarının veya vadi (dağ) buzullarının dolaylarında yer alan bölgeler.
Buzul kalıntısı: geçmiş bir buzul aşındırmasına bağlı biçimlenme veya birikinti. Buzullararası: büyük bir buzul çağı içinde iki buzul dönemi (evresi) arasında kalan dönem için kullanılır; mesela Riss-Würm bu-zullararası dönemi.
Buzullu izostazi: bir kıta buzulunun erimesiyle hafifleyen kıtasal bir bloğun yükselmesi. Buzullu östadzm: Dünya’daki deniz düzeyinin, kıta buzullarının oluşması veya erimesi sonucu değişmesi. Denizlerin ilerlemesi (bir buzul evresinin sonunda) pozitif bir harekettir; denizlerin çekilmesi (bir buzul evresinin başında) negatif bir harekettir. Delikliler (foraminifera): çökellerde bozulmadan saklanma-
yı sağlayan kireçten bir kabukla kaplı, birhücreli deniz hayvanı. Gezgintaş: bir buzul tarafından taşınmış olan, toprak yüzeyindeki tek başına kaya veya kayaç bloku.
Karot: bir delgi makinesiyle (ka-rot alıcı) derinlerden çıkarılan silindir biçiminde örnek malzeme. Kıta buzulu (inlandsis): kutup ve kutup çevresi bölgelerinde önemli karasal yüzeyleri kaplayan binlerce metre kalınlığındaki buz takkesi.
Lös: Eoliyen kökenli, hareketli ve ince tortul çökelti. Buzul döneminde kıta buzullarının üzerini süpüren rüzgârlar, buzul cephelerinin önündeki erimiş buz sularının yaydığı çökeltilerin ince öğelerini alıp uzağa taşımışlardır. Mesela Avrupa’da Paris havzasından Macaristan ovasına.
Palinoloji: bugünkü bitkilerin veya fosil bitkilerin çiçektozlarını inceleyen bilim. Fosil çiçektozlarının incelenmesi geçmişin bitki örtüsüyle ilgili bilgiler sağlamakta, bu ise söz konusu dönemin iklim koşullarının belirlenmesine imkân vermektedir.
daha geniş olan kıtaların sınırları farklıydı: bugünkü Britanya Adaları Avrupa Kıtasından kopuk değildi ve Sibirya’dan Alaska’ya yürüyerek geçmek (bugünkü Bering Boğazı üzerinden) mümkündü. Diğer yandan, okyanusların büyük bölümleri, Atlantik Okyanusumun Iskoçya enlemine kadarki kuzey kesiminde olduğu gibi, bankizlere dönüşmüştü.
t;
KUZEY YARIKÜRE
| [ Pleistosen Döneminde buzulların yayıldığı azamî alan. 9o°B
59