Sahra ötesiyle ilişkiler
Kartaca’nın MÖ V. yy’m ikinci yarısında Batı Afrika’ya duyduğu ilgi, Sahra ötesi yolların ağzında bulunan Sabratha ve Lep-tis Magna’nm gelişmesiyle ortaya çıkar. Sirte Körfezi’nin güneyinde, kıyıdan yaya otuz günlük bir mesafeye yerleşen Gara-manteler ve Nasamonlar, «Siyahların Ülkesi» ve Kartaca arasında yaşamaktadır. MÖ V. ve IV. yy’larda nüfusları artar ve bu kavimler kıyılardaki Kartaca yerleşim birimlerinin etkisi altında, tarım alanında bir atılım gerçekleştirirler. Kartaca, bunlardan kızıl yakut ve bir olasılıkla fildişi, deri ve Garamantelerin tutsak ettiği köleler satın alır. Altının taşınıp taşınmadığı pek kesin değildir ama tümüyle olanaksız görünmemektedir.
PÖN SAVAŞLARI
Yunanlılara karşı savaştığı sırada Kartaca MÖ 508, 348 ve 306’da yapılan ticaret antlaşmalarının ve 279’da imzalanan karşılıklı savunma antlaşmasının gösterdiği gibi, Roma ile ittifak kurar.
Her iki devletin çıkarları görünüşte uyuşmaktadır. Ama III. yy’ın ortalarında Yunanlılar Batı Akdeniz’den kovulur kovulmaz Roma ve Pön (Kartaca) imparatorlukları karşı karşıya kalır. Yunanlı tarihçi Polibos’a göre «Kartacalılann egemenliklerini yalnızca Afrika kıyılarına değil, İspanya’nm da geniş bir bölümüne yaydığını ve üstelik Tiren Denizi’ndeki bütün adaları da ellerinde bulundurduklarını gören Romalılar, Sicilya’nın da onların ellerine düşmesi durumunda son derece kalabalık ve tehlikeli komşuları olacağını ve bu yolla kuşatılmış olacaklarını, İtalya’nın bütün kesimlerini doğrudan tehdit edebileceklerim düşünmekteydiler».
Birinci Pön Savaşı
İlk sürtüşme, MÖ 264’te Kartaca boyunduruğundan Roma boyunduruğuna geçen Sicilya’daki Messina şehri konusunda çıktı. Yirmi iki yıl süren savaşın sonunda, Egadi Adaları için yapılan deniz savaşı sonucunda Kartaca kesin bir yenilgi aldı. Sicilya ve Sardinya’yı boşaltmak, 4 400 talentlik ağır bir haraç ödemek, savaş tutsaklarını geri vermek, Roma ve müttefiklerine karşı her türlü düşmanlığı bırakmak, gemilerini İtalya denizlerine sokmaktan kaçınmak ve yarımadadan paralı askerler almak zorunda kaldı. Bu durum nedeniyle Akdeniz’in dengesi köklü bir biçimde değişikliğe uğradı. Tarihi boyunca ilk kez Kartaca, denizlerdeki egemenliğini yitirdi. Romalılar, Kartacalılann denizcilik teknolojisinden esinlendiler ve denizde, sanki karadaymışçasına savaşmalarına olanak tanıyan, düşman gemilerine takılan
ROMA, VANDAL VE BİZANS DÖNEMLERİNDE KARTACA
MÖ 146’da yıkılıp topraklan lanetlenen Kartaca, tarihten silin Bununla birlikte, bir yüzyıl sonra Sezar bir Kartaca kolonisi k sına ilişkin «piipu’.cr- bı: eski tasarıyı yeniden ele alarak bu şe landırdı. Bu dönemden sonra, Pön Kartacası’nın yerini Roma 1 sı alır. Rakibi Utica’yı geride bir akan Roma Kartacası, kısa içinde eski düzeyine ve gelişmişliğine ulaşır. Bu şehirde yakl km uzunluğunda anıtsal bir sukemeri yaptıran Hadrianus ve j li banyolar yaptıran Antonius’u örnek atarak, Erken Imparatı bütün imparatorları bu şehre büyük bir özen göstermişlerdir.
Ekonomik çöküntünün ve her türden güçlüklerin kendini 1 diği Geç İmparatorluk döneminde, daha o dönemde Hırisı geçmiş bulunan şehir imparatorluğun bütün şimşeklerini üzı ker; bu birbirini izleyen uzun kıyımlardan, Kartaca yine de b olarak çıkar. Çok sayıdaki piskoposluk meclisiyle ünlü bir Afi sesi’ni barındıran ve birçok karizmatik kişiliğin {Tertillius, Azi anus. Aziz Augustinus) yaşadığı bu şehir, IV. yy’da Batı’nın e tinsel başkentlerinden birisi durumuna gelir.
439’da Geiserich’in askerlerince surları yıkılan Kartaca Var menliği altına girer; yüzyıldan daha uzun süren bu donem s başkent konumunu sürdürmekle birlikte, Kartaca belli bir çö uğrar; Ari yıkımların kurbanı olan Kilise can çekişecek durun
533’ten sonra Bizans egemenliğine giren Kartaca’da bir gel neminin belirtileri ortaya çıkar; lustinianos bu şehri Afrika p luğunun merkezi d’i:..r:’..:-‘..ı jîc:;rıı. sv..:!arıı•; ven&cııy.ıiii.nr, m onartır ama bu korumanın geçici olduğu kısa süre içinde c kar. Isa’nın insansı ve tannsal doğası üstüne Bizanslılann bi kenmek bilmeyen tartışmalarının yol açtığı monotelist bir b’ ardından, Afrika Kilisesi’ne karşı olan lustinianos ve ardılla ca’yı gözden çıkarırlar, vebanın kasıp kavurduğu şehir gideri Ö98’de Arap komutan Haşan bin Numsn, Kartaca yerine gclc< nus’unu oluşturacak yeni bir şehir kurmayı yeğler.
bir iskele geliştirerek bu tekniği daha da zenginleşti yandan limanları yağmalanıp, orduları kırılıp geçiriliri ca önemli devlet hâzinesi sorunlarıyla karşı karşıya ka.
MÖ 240’ta, savaşın yüklediği çabadan bunalan oı Libyalı ve onlarla birlikte birkaç aydan beri ücretlerini paralı askerler başkaldırdılar, Kartaca berzahım ele Utica ve Bizerte’yi kuşattılar. Flaubert’in Salammhc’âa l ği bu «bitmek tükenmek bilmeyen savaş»ı kazanmak i rai Hamilkar Barka’nın yoğun çaba göstermesi ve kani ler uygulaması gerekecektir.
İkinci Pön Savaşı
Yaralı Kartaca bir karşı saldırıya hazırlanır; bu kez 237 kar Barka’nın gelişim içinde olan, iyi yönetilen ve 50 0 fazla askeri olan ordusuyla bir devlet kurduğu İspanya’d kılır. 221’de oğlu Annibal Barka iktidara gelir. Ispanya’da ordusu karargâhlarında yetişen, Yunan kültürüyle beslen yük bir cesarete sahip Annibal Barka, tarihin en büyük a: larından birisi olarak kendini gösterir. Ele geçirdiği topr; (Kartaca) İmparatorluğu’nun sınırlarını genişletir, Nt İberyalılar ve Galyalılardan oluşan ordusunu bu ülkeler ve askerî özelliklerinin en parlak yönlerini alarak yenideı Libyalılar, Yunanlı piyadelerin savaş yöntemlerini bıral yerine yakın dövüşe daha uygun olan kılıcı kullanmaya 219’da, Annibal Roma’nın müttefiği olan Saguntun çirir; bunun üzerine Roma barışı bozar ve 218’de İkir vaşı’nı başlatır. Annibal Ebro’yu geçer, fillerle Alpler’i £ ma ordularını yeneceği İtalya’ya girer; bunların arası meno Gölü (217) ve Cannae (216) zaferleri önem taşı birlikte savaş sürüncemede kalmaktadır; Roma, ceph dan kaçınmaktadır. Geri birlikleriyle ilişkisi kesik 209’da Kartaca’nın İspanya’daki varlıklarına el koya senatosundan yeterli destek göremeyen ve Roma’ya I toplumların düşmanlıklarına hedef olan Annibal, Ca masını kaldırmak ve Kartaca’ya geri dönmek zorunda 204’te «Afrikalı» lakabıyla anılan Comelius Scipıo, d dialıların önderi Masinissa ile anlaşır ve Pön (Kartaca’ Afrika topraklannda, Zama’da yener, böylelikle Agatc şansını yinelemiş olur. Kartacalılar için barış koşulları ha ağırlaşmıştır.
Kartaca’ya dönüşünde, Annibal Numidialı eski düşı nissa’nın saldırılarına karşın, özellikle tarım kaynaklaı mesiyle ekonomik bir kalkınmaya girişir. Ama aristokı manlığı Annibal’i 195’te sürgüne, 183’te intihara değil Bu sırada Kartaca o denli kalkınmıştır ki, en aşırı sij ların yönlendirdiği Roma, Kartaca’yı yakıp yıkma kar lenda est Carthago («Kartaca yerle bir edilmelidir»). Üçüncü Pön Savaşı (149-146) Elissa şehrini kasıp k; Kartaca uygarlığı Roma egemenliği altında varlığını s
148
