KERTENKELELER VE KELERLER
■ .ir■>; da büyük rol oynar. Bunun nedeni kro-
■ r .iminin sinir sisteminin denetimi altında ol-
– .: _;eren deri hücrelerinin kasılması veya gev-
– : •.T2<. derinin rengi açılır veya koyulaşır. Her-. t . _e karşılaştığı zaman bukalemun şişer ve ağ-.–rrlya’da yaşayan yakalı kertenkele ise, düş-
– ı . -—.ak için başının arkasında bulunan geniş de-:ı: = _< onların üzerine doğru koşar. Yakalı kerten-
■-=; •: ezelliği de, uzun kuyruğundan destek alarak
– -.rs hızlı bir şekilde koşabilmesidir. Bu özelliğe
■ r.er türünde daha rastlanır. Agamidae familya –
– V.-jstralya sakallı kertenkelesinin sivri pullar-
– ırl-calı vardır. Bu kertenkele tehlike halinde ağ-
– – vandan gerdanını şişirirken, diğer yandan da
■ …Er^ıı kabartır.
: -ir çoğu, kuyruğundan tutulduğu zaman kuyru-
– -ikıp kaçabilir. Babaköşe latince adıyla «kırılgan
— keleri» (An guis fragilis) denmesinin nedeni bu-
; verilen bu olay kasların şiddedi bir şekilde ka-; :z~ bir reflekstir. Kasılma sonucunda kuyruk, kı-ı i- verilen direnci çok az olan bir yerinden kopar. -_r eksik olan kısmı yenilenir, hatta bazen yeni ge->. r^rçadan meydana gelir.
:;.rTSe yaşayan kertenkeleler soğuk mevsimi uyu-;;r:nrler. Bu amaçla bitki artıklarının arasında, ye-
• ;= veya yer yarıklarında kış uykusuna yatarlar.
^ ,-=~e, sürüngenlerde görülen üreme şekline genel i – eşeysel ikibiçimlilik olgusu genellikle çok belir-:-;t -ulunan ibik ve boynuz yapıları, erkeklerdekine = r gelişmiştir. Yeşil kertenkelelerin erkeklerinde gırt-
— anında canlı bir mavi renk alır. Bu türün erkekleri -.irilmek için kıyasıya mücadele ederler. Çiftleşme _ ” bir şekilde gerçekleşir ve süresi de türlere göre : _z birkaç dakika arasında değişir.
– : •: k üreme (oviparlık) en yaygın üreme şeklidir, iraltı yuvasına veya toprağa kazılan bir çukura bı-
_r: ia yaşayan boz kertenkele genellikle yılda iki kez :.7, Kertenkelenin bıraktığı yumurtaların sayısı nisan-is» ı „ – – ıs uç ila sekiz, temmuz ayında da üç ila altı arasm-pgır : : – kertenkeleler, boyu genişliğinden fazla olan yu-;.=mın kazdığı derinliği 20 cm’yi bulan çukurlara bı–îrkele yumurtladıktan sonra çukuru kapatmaz, da-. • _r yağmurlarla kendiliğinden kapanır, iki ila üç ay ; • î dönemi boyunca yumurtalar giderek genişler.
– geldiğinde yavru kertenkelelerin boyu 6 cm’ye
– îenekli kertenkeleler ise yıl boyunca yalnız bir kez r dişi kazdığı çukurun üzerim örter.
– ruyük bir bölümü yumurtladıktan sonra bir daha î ilgilenmez. Buna karşın Güney Afrika’da yaşayan Hmlyasından Mabuya trivittata, yavruların yumurta-.rr kolaylaştırmak için yumurtaların kabuğunu dişle-Ivjzey Amerika düz kelerinde (Eumeces obsoletus) ise .; sır annelik içgüdüsü bulunur. Dişi kertenkele yu-.zerine dayanarak kabukların çatlamasını kolaylaştı-
yavrularmı on gün boyunca temizler.
TENKELELER VE İNSAN
■ _z.de pek çok kertenkele türü azalmaktadır. Bu duru-hem kertenkelelerin doğal ortamlarının ortadan rem de birçok türün öldürülmesidir. Bunlardan başka –.lemeyen nedenler de söz konusudur: örneğin sülün-a salıverilmesi bu kuşların düşkün olduğu kertenkele-:™J tehdit etmektedir. Tropikal bölgelerde yaşayan :rğu derileri için öldürülmektedir. Canlı kelerlerin yarsa dışı yollarla yakalanması ve ticareti de kelerlerin almasının en önemli nedenlerinden biridir. Güney r= iguanaların eti besin maddesi olarak da kullanılmak-ı egzotik kertenkele türleri ise getirildikleri hayvanat rien kaçarak, yeni ortamlarında üremeyi başarmıştır.
– jn bir örneği Fransa’nın güneyinde yaşanmış, ama ıpğalması sınırlı kalmıştır. Neslinin tükenme tehlikesi un türler (Komodo ejderi, Galapagos iguanaları, Kakları’na özgü dev kertenkele [Gallotia goliath] vb) için rlemleri alınmış bulunmaktadır. Yok olma tehdidiyle .ya bulunan türlerin büyük bölümü Washington karar-; korunmaktadır. □
Avustralya yakalı kertenkelesi
düşmanını korkutmak için bu şekle girer.
AYRICA BAKINIZ
»-ib.ansli aşı
»• İB.ANSLİ hayvanlarda gelişme —IB.AUSU mimetizm ►USD omurgalılar »IB.ANSLI sürüngenler
Acayip keler türleri: Giia keleri (1) geceleri avlanan bir hayvandır; mavi dilli düz kelerde (2) baş pürtûkiü levhalarla kaplıdır; diken kuyruklu keler (3) yuvasının girişini korumak için kuyruğunu kullanır; şahmeran (4) uzun parmaklannın uzantılan sayesinde suyun üzerinde «yürüyebilir»; boynuzlu iguana (5) yan yanya kumun içine gömülü olarak yaşar; babaköş veya cam keleri (6) gölgelik ve nemli bölgelerde yaşar.
209
