Kapağan Kağan 98
mm, Malatya bölgesinde özel bir yeri vardı. Her yanı meyve ağaçlarıyla kaplı olan bu yörenin tüm Kapadokya’da eşsiz olduğu anlatılır. Hayvancılığın da çok gelişmiş olduğu bölgede özellikle Gersaura ve Mori-mene yöreleri eşekleriyle ünlüydü. Bölgeden ihraç edilen başlıca ürünler kırmızı aşı boyası, oniks, kristal ve beyaz akikti.
Kapağan Kağan, kapgan kaGan olarak da bilinir (ö. 22 Temmuz 716), 692-716 arasında Göktürk kağanı. Çin’in egemenliğinden kurtulan Doğu Göktürklerine en parlak dönemini yaşatmış, Türk birliğini yeniden kurmuştur.
692’de, kardeşi İlteriş Kağan’m ölümü üzerine tahta çıktı. İlteriş Kağan’m izinden giderek Çin’e yapılan seferleri sürdürdü (692-696). Ekim 696’da Çinlilerle arası açılan Kitanları Hebei bölgesinde ağır yenilgiye uğrattı. Bunun karşılığında, Tang hanedanından İmparatoriçe Wu Hou ile (hd 690-705), Çin’in tohumluk darı ile tarım aletleri vermesi ve Ordos bölgesinde yaşayan Türklerin yurtlarına dönmelerine olanak tanıması koşullarını içeren bir antlaşma yaptı. 696-697 kışında Kırgız topraklarını ele geçirdi. Göktürk sınırlarının genişlemesine koşut olarak orduyu yeniden örgütledi. Oğlu İnel, yeğeni Bilge ve veziri Tonyukuk komutasındaki batı ordusunu Türgişlere (On-oklar) karşı sefere gönderdi. Kızını Tang hanedanından bir prensle evlendirme isteği İmparatoriçe Wu Hou tarafından kabul edilmeyince 698’de Çin topraklarına saldırdı. Çin kuvvetlerini yenerek bol ganimet ve tutsakla geri döndü. 699’da Türgiş-leri Göktürk birliğine bağlayarak Türk birliğini yeniden gerçekleştirdi. Bu tarihte Göktürk Kağanlığı 30 boydan oluşuyordu.
702’de Soğdaklar ile büyük bir Çin ordusunu bozguna uğratan Kapağan Kağan, 704’te de Çinlilerin müttefiki Basmılları egemenliği altına aldı. 709’da Çikler ve Aslar, Bilge tarafından kağanlığa bağlandı. Bu arada Kırgızların Göktürk yönetimine karşı başlattığı ayaklanma Bilge ve Kültigin komutasındaki ordu tarafından bastırıldı (710). Aynı yıl başkaldıran Oğuz boylarından Ba-yırkular da bozguna uğratıldı.
Kapağan Kağan’m şiddete dayanan yönetimi Türk boylarının, özellikle Türgişlerin sık sık başkaldırmalarına yol açıyor, bu ayaklanmalar Çinlilerce de destekleniyordu. 713’te Göktürk başkenti Ötüken’e kadar ilerleyen Kartuklar ve müttefikleri, ancak Kapağan Kağan, Bilge ve Kültigin yönetimindeki ordularca bastınlabildi. Dağılan Kartukların bir bölümü Çin’e sığınarak Sanyuan bölgesine yerleştirildi. Bunun üzerine Kapağan Kağan, Kartukları destekleyen Çin’e girip Beşbalık’ı (Bişbalık) kuşattı (714). Kent ele geçirilemediyse de Çinlilerden gelebilecek bir saldırının önü kesilmiş oldu. Ama kağanlık içindeki ayaklanmaların sonu gelmiyordu. 715’te Aslann, ardından da İzgillerin ayaklanması bastırıldı. 714 sonlarında başlayan Oğuz ayaklanması ise Göktürk birliğine önemli bir darbe vurdu. 715 baharında Kapağan Kağan, Çinlilerce de desteklenen Oğuzlara karşı bir sefer düzenlemek zorunda kaldı; 716’da Oğuz boylarından Bayırkuları şiddetle bastırdı. Ama Ötüken’e dönerken Bayırkular-ca yolda pusuya düşürülerek öldürüldü. Burada kesilen başının Çin’e götürüldüğü söylenmiştir.
kapak, kanal kapaöi olarak da bilinir, hidrolik mühendisliğinde, akışkanların kanal ya da savaktan geçişini denetlemekte kullanılan hareketli kapı. Irmak ve kanal
havuzlarının her iki ucunda birer çift kapak bulunur. Kapandıklarında suyun basıncına dayanabilmek için kapaklar akıntıya ters yönde dar bir açıyla birleşirler. Açıldıklarında da kanal-havuzun duvarlarındaki girintilere otururlar. Su toplama göletlerinden ve barajların içinden, üstünden ya da çevresinden dışarıya su akışını düzenlemek için de kapaklardan yararlanılır. Kanatlı kapaklar, akıntının yönüyle dik açı yapacak biçimde yerleştirilir ve menteşeli bir kenarın etrafında dönerek ya da yukarı kayarak (dikey kaldırma) açılır. Radyal kapaklar, açıldıklarında tümüyle suyun üzerine çıkan silindir parçalarıdır. Yuvarlanan kapaklar, genellikle barajların kretlerinde kullanılır ve bir payandanın eğimli yüzeyi üzerinde yuvarlanarak yükseltilir.
