Karadeniz Bölgesi, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biri. Yaklaşık 141.000 km2 yüzölçümüyle ülke yüzeyinin yüzde 18’ini kaplar.
Karadeniz Bölgesi, özelliklerini ve adını bitişik olduğu denizden alır ve doğuda Gürcistan sınınndan batıda Adapazan Ovasının doğu kenarına kadar uzanır. Bölgenin do-ğu-batı doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 1.000 km’dir. Doğuda 100 km’yi bulmayan genişliği, ortada 200 km’yi aşar ve batıda 150 km’ye düşer. Bölge, kuzeyde Karadeniz, doğuda Gürcistan, güneyde Doğu Anadolu ve İç Anadolu, batıda da
Dördüncü) Dönemde (y. 2,5 mil-öncesinden günümüze) tatlılaş-oluşan balık türleri ve Akdeniz’in mnın bu denize girmesinden sonra-me ait balık türleri bir arada
aiz, Ekrem (d. 14 Şubat 1904, i. 17 Ekim 1981, İstanbul), Türk [uramcısı ve besteci, yaştayken ut ve kanun çalmayı İstanbul Darülfünunu Hukuk Fa-de öğrenciyken Abdülkadir Töre müziği kuramı üzerinde çalışmaya (1930). 1933’te okulu bitirdikten ;kel müfettişi oldu. Görme yetisini ı üzerine 1944’te buradan emekliye Daha sonra yaşamını İstanbul’da Çarşısı’nda kitapçılık yaparak sür-hîocası Abdülkadir Töre’nin yarım kuramsal çalışmalarını tamamladı. Bağlama dergisinde kısmen yayım-x çalışma, Karadeniz’in ölümünden irk Musikisinin Nazariye ve Esasları idıyla kitap olarak yayımlandı. Bu Arel-Ezgi Sistemi’nden çok farklı : müziği ses sistemi temel alınmıştır jre-Karadeniz Sistemi). Besteci ola-adeniz az sayıda, ama özenli yapıt-ııştir. Aynca 1945-50 arasında Tanin Sabah gibi gazetelerle Türk Musikisinde Türk müziği kuramı konu-■ırçok makale yayımlamıştır.
bölgelerine komşudur. Güneyindeki bölgelerden Kuzey Anadolu Dağlannın, Doğu ve İç Anadolu’nun yüksek düzlüklerine bakan yamaçlanndan geçen bir sınırla ayrılır. Marmara Bölgesi’yle olan sının, güneyde Sakarya’nın kollarından Karasu’nun dar vadisini izledikten sonra kuzeydoğuya döner ve Adapazan Ovasını tümüyle Marmara Böl-gesi’nde, Adapazan ve Düzce ovalarını ayıran Gümüşova eşiğini ise Karadeniz Bölgesi’nde bırakacak biçimde Karadeniz kıyısına ulaşır.
Türkiye’nin öteki coğrafi bölgelerinde olduğu gibi, Karadeniz Bölgesi’nin sınırları da her yerde il sınırlanyla çakışmaz. Artvin, Rize, Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Sinop, Kastamonu, Bartın, Zonguldak ve Bolu illeri bütünüyle bölge sınırlan içindedir. İç Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalan Artova, Yeşilyurt ve Sulusaray ilçeleri dışında Tokat ilinin büyük kesimi Karadeniz Bölgesindedir. Çorum ve Çankırı illerinin yansı Karadeniz Bölgesi’nde, yarısı da İç Anadolu Bölgesi’ndedir. Büyük bölümleriyle Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Marmara bölgelerinde yer alan ve bazı bölümleri Karadeniz Bölgesi’ne taşan iller ise şunlardır: Olur, Oltu, Uzundere, Narman, Tortum, İspir, Pazaryolu ilçeleriyle Erzurum; Refahiye ilçesiyle Erzincan; Gölova, Akıncılar, Suşehri, Koyulhisar, Doğanşar, Zara, Hafik ilçeleriyle Sivas; Kızılcahamam, Çamlıdere, Güdül, Beypazarı,
kara; Yenipazar, İnhisar, Söğüt ve Gölpaza-rı ilçeleriyle Bilecik; Taraklı, Akyazı, Koca-ali ilçeleriyle Sakarya. Bu illerin sayılan ilçelerinden bazıları tümüyle, bazıları kısmen bölge sınırlan içinde kalır.
1941’de Ankara’da toplanan ve Türkiye’ nin coğrafi bölge sınırları üzerinde çalışmalar yapan I. Türk Coğrafya Kongresi, Karadeniz Bölgesi’ni Doğu Karadeniz, Orta Karadeniz ve Batı Karadeniz bölümlerine ayırmıştır.
Yüzey şekilleri. Karadeniz kıyısına ve birbirine koşut bir dizi sıra biçiminde uzanan Kuzey Anadolu Dağları(*) yüzey şekillerinin ana çizgilerini oluşturur. Kuzey Anadolu Dağları bölgenin doğusunda iki, batısında ise üç sırayı kapsar. Çok yüksek olan doğudaki kıyı dağları Kaçkar Dağında 3.932 m’ye erişir. Kıyı dağlarından Çoruh-Kelkit Vadi 01uğuyla(*) ayrılan iç sıraların en yüksek noktası Mescit Dağıdır (3.239 m). Yüksekliği Orta Karadeniz Bölümü’nde azalan Kuzey Anadolu Dağları, Batı Karadeniz Bölümü’nde yeniden yükselir. Burada denize en yakın olan sıra Küre Dağları-dır(*). Bu dağlar ile ikinci sırayı oluşturan Ilgaz-Bolu Dağları Gökırmak Vadisiyle birbirinden ayrılır. İkinci sıradan Kızılırmak’ın kollarından Devrez Çayıyla ayrılan Köroğlu Dağları(*) üçüncü sırayı oluşturur. Doğu Karadeniz’de kıyı dağlan iç sıralardan, Batı Karadeniz’de ise iç sıralar kıyı dağlarından daha yüksektir.
Karadeniz kıyılarının girinti ve çıkıntısı azdır. Genellikle yüksek olan kıyıların bazı kesimlerinde dar kıyı ovalan uzanır. Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalan iki yerde Karadeniz’e doğru oldukça ilerleyen çıkıntılar oluşturur.
Karadeniz Bölgesi akarsu kaynaklan bakımından zengindir. Bölgenin bazı akarsuları, Trabzon’un doğusunda Karadeniz’e dökülen Değirmendere gibi kıyı dağlarının yamaçlarından inen kısa ve hızlı akışlı akarsulardır. Çoruh Irmağı ile Harşit (Doğan
YvMaûemz Bölgesi’nde denize dökülür. Bölge sınırları dışından doğan Sakarya ise Karadeniz Bölgesi’nden geçip Marmara Bölgesi’nde Karadeniz’e ulaşır.
Karadeniz Bölgesi’nde oluşum bakımından farklılıklar gösteren çok sayıda küçük göl vardır. Bunlardan Yedi Göller ve Abant Gölü gibileri turizm bakımından önem taşır. Ulaşım olanaklarının gelişmediği Doğu Karadeniz Sıradağlarındaki^) buzul göllerinin de turizm potansiyeli yüksektir. Bölge-
nin öteki gölleri, Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarındaki delta gölleri, Doğu Karadeniz Bölümü’nde sıkça rastlanan heyelanlar sonucunda oluşan heyelan gölleri ile akarsular üzerinde çeşitli amaçlarla kurulan barajların ardında oluşan yapay göllerdir.
İklim ve bitki örtüsü. Karadeniz Bölgesi’nde iklimi belirleyen başlıca etkenler denize yakınlık ve kıyıya koşut olarak uzanan dağ sıralarıdır. Deniz, kıyı yakınında mevsimlik sıcaklık farklannm azalmasına ve nemliliğin artmasına neden olur. Dağ sıralan ise, denize bakan yamaçlar ile gerideki kesimler arasında sıcaklık ve yağış bakımından önemli farklar yaratır. Bölgenin doğu kıyıla-nnda kışların ılık geçmesine karşın, batı kıyılannda zaman zaman soğuk baskınları olur.
Bölgenin kıyı kesiminde en soğuk ay ortalamaları batıdan doğuya doğru artar (Zonguldak’ta 5,8°C, Samsun’da 6,8°C, Trabzon’da 7,2°C, Hopa’da 7,4°C). En sıcak ay ortalamaları Zonguldak’ta 21,6°C, Samsun’da 23,l°C’dir. Kıyı kesiminde ölçülen en düşük sıcaklıklar Hopa’da — 5,1°C, Samsun ve Giresun’da —9,8°C’dir; bu kesimdeki hiçbir meteoroloji istasyonu günümüze değin -10°C’den daha düşük bir sıcaklık kaydetmemiştir. Karadeniz kıyıla-nnda bugüne değin saptanan en yüksek sıcaklıklar Sinop’ta 34,5°C ve Hopa’da 42,2°C’dir.
Bölgenin iç kesimlerindeki en soğuk ay ortalamaları, kıyı kesiminden oldukça farklıdır (Bolu’da 0,1°C, Merzifon’da 0,8°C, Çorum’da -0,6°C, Kastamonu’da — 1,4°C, Gümüşhane’de —2,2°C). En sıcak ay ortalaması 19,4°C (Bolu) ile 23,9°C (Amasya)
1.025 mm, Zonguldak’ta 1.220 mm, Ereğli’ de 1.122 mm).
Kıyı dağlarının gerisindeki iç kesimlerde yağışlar birdenbire azalır. Yıllık ortalama yağış miktarı bu kesimdeki meteoroloji istasyonlarının çoğunda 500 mm’nin altında (Gümüşhane’de 424 mm, Çorum’da 418 mm, Kastamonu’da 461 mm, Tokat’ta 435 mm), hatta Merzifon’da 392 mm düzeyindedir.
Karadeniz Bölgesi’nde yağışların mevsimlere dağılışı, Türkiye’nin öteki bölgelerinde rastlanmayan ölçüde düzenlidir. Bölgenin kıyı kesiminde yağışlı günlerin sayısı genellikle yılın üçte birini aşar ve batıdan doğuya doğru da artar (ortalama olarak Sinop’ta 129 gün, Giresun’da 158 gün, Rize’de 177 gün). Kıyılarda 10’un altında olan kar yağışlı günlerin sayısı, iç kesimlerde 20 gün dolayındadır (ortalama olarak Bolu’da 26 gün). Kıyıda yerin karla örtülü bulunduğu günlerin sayısı, genel olarak, kar yağışlı günlerin sayısını çok aşmaz. Ama iç kesimlerde yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı, kar yağışlı günlerin sayısından çoktur (Bolu’da 39 gün).
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimi, kıyıdan 600-800 m yüksekliğe kadar gür ve sık bir nemcil orman örtüsüyle kaplıdır. Trabzon yöresi gibi yağışın azaldığı ya da Zonguldak yöresi gibi Kalkerli arazi yapısının yaygın olduğu kesimlerde yer yer Ege ve Akdeniz kıyılanndaki maki topluluklanna benzeyen bir doğal bitki örtüsü görülür. Yüksek alanlarda 1.200 m’ye kadar kayın, gürgen ve kızılağaç gibi geniş yapraklı ağaçlar,
1.600 m’ye kadar geniş yapraklı ve iğneyap-raklı ağaçlann oluşturduğu karışık orman topluluktan egemendir. Daha yukarıda gök-
sıralarda, orman üst sınmnda otlaklan başlar. Bölgenin vadi ovalarında ağaçlı step, daha i< ise ağaçsız step görünümü eg<
Nüfus. 1985 nüfus sayımına g< niz Bölgesi’nin nüfusu 8,7 r kındır. Bölgede nüfus yoğunlu şına yaklaşık 62 kişidir. Nüfus alçak kesimlerde toplanmıştır; e yerleşim alanları kıyı şeridiyle a lerindeki ovalarda yer alır. Otel de belli bir yüksekliğe kadaı alanlarına rastlanır. Dağ otlakl; nızca yazlık yeri eşmeler vardır. D lann en üst kesimleri tümüyle yoksundur.
Bölge nüfusunun yüzde 61 ’i bucal ve yüzde 39’u il ve ilçe merkezlerin Vadilerle yarılmış olan engebeli d nedeniyle kırsal kesim dağınık bir ; dokusu gösterir. Kentlerden yalnız sun, Trabzon, Çorum, Zonguldak, 1 ve Ordu’nun nüfusu 100 bini aşar. Turhal, Giresun, Bafra, Ereğli, Dü; lu, Amasya, Rize ve Kastamonu’nur 50-100 bin arasındadır.
Ekonomi. Karadeniz Bölgesi halkı yük çoğunluğu geçimini topraktan Bölge tarımının kendine özgü bazı leri vardır. Öteki bölgelerde eğeme türü ol an buğday, bu bölgenin kıyı kt de yerini mısıra bırakır. 1989’da ye mısır üretiminin beşte ikisi deniz Bölgesi’nde gerçekleştirilmiştir, dağlannm gerisindeki ovalarda ise dahi buğday ekilir. Bölgede önemli mik arpa da yetiştirilir. Kızılırmak ve Yf nıak deltaları ile Gökırmak Vadisinin E bat kesimi ve Devrez Vadisinin 1 kesiminde pirinç yetiştirilir. Baklagilleı minde ilk sırayı fasulye, sanayi bitkileı ise şeker pancarı alır. Eskiden başta 5 sun olmak üzere Tokat ve Amasy yaygın olan tütün üretimi giderek ge mektedir. Bölgede yetiştirilen öteki örn ürünler patates, soğan, ayçiçeği ve ker dir. 1989’da Türkiye patates üretiminin te birinden fazlası Karadeniz Bölgesi’ gerçekleştirilmiştir.
Karadeniz Bölgesi’nin özellikle doğu k minin en ünlü meyvesi fındıktır. Karadt kıyı şeridi yaygın olarak fındık ağaçlan kaplıdır. Rize kıyılarında seyrek olan fin alanları, Trabzon kesiminde sıklaştık; sonra Giresun ve Ordu illerinde en yüks düzeye ulaşır ve Orta Karadeniz Bölümü de gene seyrekleşir. Batı Karadeniz Bö mü’nde Bolu ilinin kıyı kesimindeki Ak< koca ile iç kesimde yer alan Düzce yöresi de de fındık bahçeleri vardır. Bağ bakımı dan zengin olmayan bölgede elma üretil yüksek düzeydedir. Türkiye’de yalnızca D ğu Karadeniz Bölümü’nde yetişen çay ülk nin en önemli ürünlerindendir. 1989’< 662.549 ton yaş çay yaprağı üretilmiştir. Türkiye’nin öteki bölgelerinde koyun say sı sığır sayısının iki katma ulaşmasına ka şın, Karadeniz Bölgesi’nde sığır varlığı dal çoktur (1984). Eskiden bölgenin başlıc hayvansal ürünü, büyük kentlerde arana: ve önemli ölçüde tüketilen, ama bitkisel ya kullanımının yaygınlaşmasından sonra öne mini yitiren Vakfıkebir yağıydı. Tavukçulul ve arıcılık, hayvancılığın önemli dallandır Bölgenin kıyı kesiminde balıkçılık önemi bir geçim kaynağıdır. Ülke balık üretiminir büyük bölümünü bölge karşılar; başlıca deniz ürünü hamsidir.
^tTİ\Wâa -OV Tokat’ta – 23,4°C, Boî^da -34“C) w n e Bölgenin yağış rejimi, kıyı ile iç kesimler
arasında olduğu gibi birbirinden çok uzak olmayan kıyılar arasında da önemli farklılıklar gösterir. Örneğin Rize’de yıllık ortalama yağış miktarı, 2.300 mm’yken, kuş uçuşu 60 km kadar uzaktaki Trabzon’da 834 mm’dir Genel olarak doğu kıyılannda yüksek olan yağış miktarı (Hopa’da 1.978 mm, Giresun’da 1.263 mm), Orta Karadeniz Bölümü kıyılarında azalır (Samsun’da 65.0 mm) ve batı kıyılannda gene yükselir (İnebolu’da
eniz Bölgesi’nin başlıca yeraltı zen-[i Ereğli-Zonguldak Kömür Havza-ıki(*) taşkömürü yataklarıdır. Öteki ili yeraltı kaynaklan ise Borçka’daki ve gümüş, Murgul ve Küre’deki bakır, sya ile Samsun arasındaki linyit yatak-;r.
adeniz Bölgesı’nin başlıca sanayi kurarı Karabük ve Ereğli’deki demir-çelik eri, Çatalağzı Termik Santralı ile böl-î çeşitli kesimlerinde kurulan şeker, sülfürik asit, bitkisel yağ, çay, fındık
2 ve fındık ürünleri, orman ürünleri,
: unu, sigara, çimento ve ateş tuğlası kalandır.
ğal yapısının özellikleri nedeniyle eski-bölgede ulaşım, büyük ölçüde denizyo-i yapılırdı. Hem kıyı, hem de iç kesim işmeleri, kıyıdaki iskeleler aracılığıyla lan ulaşımdan yararlanırdı. Özellikle ıbul’a gitmek için başka yol yoktu, ayollannın son yıllardaki gelişmesi de-oîuna bağımlılığı ortadan kaldırmıştır, jmüzde denizyolu ticari mal taşımacılığında çok az önem taşımaktadır. Kara-i kıyı yolu, 1988’de açılan Sarp sınır :5ina kadar uzanır. Doğu kesiminde -nlî olan kıyı yolu, batı kesiminde yeterli _ma getirilememiştir. Ülke demiryolu . alnız Samsun ve Zonguldak’ta Karade-kıyısına ulaşır. Bölgenin Samsun ve -zon kentleri hava ulaşımından yararla-Sinop’ta da yeni bir havaalanı açıl-
iradeniz Bölgesi’nin yükseköğretim kumarı Trabzon’daki Karadeniz Teknik r-ersitesi ile Samsun’daki Ondokuz Ma-Caiversitesi’dir. Bölgenin çeşitli kentle-;e bu üniversitelerin birimleri, bazı kent-;e de başka üniversitelere bağlı fakülte .liksekokullar vardır.
” -|al ve tarihsel değerlerin iç içe geçtiği ;-zon ilinin Maçka ilçesinde Maçka Al-;ire Vadisi Milli Parkı(*) kurulmuştur.
önemli koruma alanları İlgaz Dağı, r^ksu ve Yedigöller milli parklarıdır, rıieniz Bölgesi kıyıları, dağları, akarsu-
■ .s tarihsel değerleriyle yüksek bir tu-r potansiyeline sahiptir.
Nallıhan ilçeleriyle An-
