TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ

TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ

Somalililerin yaklaşık %70’i göçebedir ve sürüleriyle Somali, Kenya ve Etyopya’da dolaşırlar. Halkın aşağı

yukarı tümü Somali dili (1972’de yazıya uygulanmıştır) konuşur; Arapça da yaygın biçimde kullanılır. Halkın aşağı yukarı tümü sünni müslümandır. Eğitimin ücretsiz ve zorunlu olmasına karşın, okuma yazma oranı düşük­tür. Sağlık hizmetleri de gelişmemiştir.

Başlıca dışsatım maddesi, göçebelerin yetiştirdiği hayvanlar ve hayvancılık ürünleridir; tarım ürünleri ara­sında başlıca dışsatım ürünü de muzdur. Temel besin maddeleri mısır ve sorgumdur. Sanayi yalnızca, deri se­pileme yerleriyle, ayakkabı atölyeleriyle ve dokuma yapımevleriyle temsil edilir. 1978-81 arasındaki kurak­lık, 1980 yılların ortasındaki ikinci bir kuraklık ve bunla­ra eklenen Somali ve Etyopya’daki iç savaşların yol açtı­ğı çok büyük sığınmacılar topluluğu, ekonomiye büyük zararlar vermiş, 1991 ‘de, Somali nüfusunun yarısından çoğu, dış yardımlar olmasa yaşayamayacak duruma gelmiştir.

TARİH

1. yy’da Aden körfezi ve Hint okyanusu kıyılarında Arapların ve İranlıların küçük ticaret merkezleri kur­dukları ülkeye, X. yy’da Somalili göçebeler ve Etyop- ya’nın güneybatı kesiminden gelen Gallalar yerleştiler. Sonraki 900 yıl boyunca, Somalililerin her yanına yayıl­dıkları ülke, 1880 yıllarında İngilizler ve İtalyanlar tara­fından işgal edilerek, İkinci Dünya Savaşı’na kadar, İn­giliz Somalisi ve İtalyan Somalisi sömürgelerini oluştur­du. 1941’de İngiltere’nin İtalyan Somalisi’ni de işgal et­mesinin, 1948’de de Ogaden bölgesini, nüfusunun ço­ğunluğunun Somalili olmasına karşın Etyopya’ya ver­mesinin ardından, 1950’de Birleşmiş Milletler kararıyla Somali’ye bağımsızlık hakkı tanındı ve 1960’ta iki eski sömürge, Somali Cumhuriyeti adıyla bağımsız bir dev­let oldu.

1969’a kadar siviller tarafından yönetilen Somali’de, o tarihte askerî bir darbeyle iktidarı ele geçiren Ziyat Barre, kendini cumhurbaşkanı seçtirerek, sosyalist bir rejim kurdu. Cibuti, Ogaden ve Kenya’nın kuzeydoğu­su gibi öncelikle Somalililerin yaşadıkları bölgelerin, “yitirilmiş Somali toprakları” olduğunu açıkladı.

1977’de Somali birlikleri Ogaden’i işgal ettilerse de, Et- yopya, bölgede denetimi yeniden sağladı; ardından Somali’deki Sovyet birlikleri, Etyopya’yı destekledikleri için ülkeden çıkarıldı. O tarihten sonra ABD ve öbür Ba­tı ülkelerinden yardım (büyükölçüde sığınmacılar için besin yardımı biçiminde) alınmaya başlandı. Etyop- ya’yla çatışmaların 1988’e kadar dönem dönem alev­lendiği ülkede, 1988’de kuzey kesimde, İsaaklara da­yanan Somali Ulusal Hareketi (SNM), Ziyat Barre’ye karşı silahlı savaşımı başlattıysa da, ayaklanma kanlı bi­çimde bastırıldı. Ama hükümet karşıtı savaşıma klan te­melinde örgütlenmiş başka gruplar, özellikle de Haviye Birleşik Somali Kongresi (USC) ile Ogaden-Somali Yurt­sever Hareketi’nin (SPM) de katılması üstüne, Ziyat Bar­re 27 Ocak 1991’de yurt dışına kaçtı. Çok geçmeden çeşitli ayaklanmacı topluluklar arasında, özellikle de geçici cumhurbaşkanlığına seçilmiş olan Ali Mehdi Mu­hammet’in USC’si ile rakibi Muhammet Farah Aidit’in topluluğu arasında çatışmaların patlak verdiği ülkede, SNM mayısta Somaliland Cumhuriyeti adıyla Kuzey So­mali’nin bağımsızlığını ilan etti. Kanlı çarpışmalar so­nunda, Ağustos 1992’de Somalililerin üçte birinden ço­ğu açlık nedeniyle ölümle karşı karşıya kalırken, yakla­şık 1 milyon kişi de Kenya, Etyopya, Cibuti ve Yemen’e sığındı. Birleşmiş Milletler’in bir barış anlaşması için gö­rüşmeler yapılması ve gönderilen yardımların korun­ması çabalarına karşın şiddet olaylarının sürmesi üstü­ne, Aralık 1992’de besin yardımının sürmesini güvence altına almak için, BM’nin görevlendirdiği, büyük bölü­mü ABD askerlerinden oluşan 25 000 kişilik kadar bir kuvvet, Somali’ye gönderildi. Türkiye’nin de 300 kişilik bir birlik gönderdiği (9 Aralık 1992) bu BM kuvvetinin komutanlığına, daha sonra korgeneral Çevik Bir getiril­di. 5 Haziran 1993’te BM kuvvetlerine M. Farah Aidit’e bağlı gerillaların saldırmaları ve izleyen aylarda BM kuvvetleri ile çeteciler arasında patlak veren silahlı ça­tışmaların ardından, bu kuvvet geri çekildi ve Türk birli­ği de Şubat 1994’te yurda döndü.