İslam Hukuku

İSLÂM İHTİLAL CEMİYETLERİ İT­TİHADI, Eylül 1920’de toplanan Ba­kû Doğu Halklan Kurultayı öncesi başta Enver Paşa olmak üzere eski ittihat ve Terakki #yelerinin yurtdı- şında kurduğu örgüt, örgüt başlan­gıçta Moskova’da bulunan başkan Enver Paşa, Berlin’de bulunan ge­nel sekreter M. Ziya Bey ve say­man üye Kâmil Bey (Enver Paşa’ ntn kardeşi) tarafından yönetildi. Enver Paşa’nın kendi yazdığı bir mektuba göre örgütün genel mer­kez üyeleri, başkan Enver Paşa, sekreter Ziya Bey, sayman İbrahim Tâli Bey, Halil Paşa, Sami Bey, Az­mi Bey ve Seyfi Bey’dir. Bunun dı­şında her doğu ulusundan birer üye vardır; Mısır için Dr. Fuat Bey, Su­riye için Şekip Arslan Bey, Kuzey Afrika İçin Muhammed Yasin Ham- za Bey, Hindistan için Bereketullah Efendi ve Cemal Paşa, Örgütün mu- rahassı olarak Talat Paşa Berlin’de, Baba Şakir Bey Baku’da bulunu* yordu. Örgütün programında amacı şöyle açıklanıyordu: “Emperyalist­ler ve kapitalistler tarafından ezgi altına ve tutsaklığa alınıp köle gibi kullanılmakta olan İslâmları, başta Türkiye olmak üzere tutsaklıktan kurtarmak ve kendi ulusal uygarlık­ları çerçevesinde özgür ve bağım­sız olarak kuruluşlarını sağlamak ve yazgılarına sahiD ve egemen kıl­maktır.” Örgüt yapısı ise bir genel merkez, çeşitli ülkelerde birer özerk merkez ve yeteri kadar şube biçi­mindedir. Enver Paşa. 15 Ağustos 1920’de Moskova’ya vardıktan on gün sonra, Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı mektupta İslâm ihtilal Ce­miyetleri İttihadı’ndan söz etti. Bu mektup, Kemal Paşa tarafından ge­nel olarak onaylandı; yalnızca iki noktaya Enver Paşa’nın dikkati çe­kildi: örgütün merkezinin “Rusya’ da mı yoksa diğer bir tarafsız ülke­de mi bulunmasının” düşünülmesi gerektiği ve çalışmaların “Panisla­mizm biçimde görünmesinin Ruslar’ı kuşkuya düşürmemesi için daha çok İngiltere’ye yönelen bir antiem- peryalist hareket olarak ortaya kon­masını” salık verdi. Bakû Kurulta- yı’ndan sonra da iki eski İttihat ve Terakki önderi. Küçük Talat (Muş- kara) ve Nail Beyler 1920 Ekimi son­larında Doğu Cephesi karargâhına gelerek Kâzım Karabekir Paşa’ya, Enver ve Halil Paşalardan birer tav­siye mektubuyla birlikte “Büyük Mil­let Meclisi ve Kuwa-yı İcraiyye Re­isi Mustafa Kemal Paşa Hazretle­rine” hitaben yazdıkları’bir rapo­run örneğini sundular. Bakû Kong- resi’ni değerlendirdikten sonra yurt çapında bir siyasal örgütlenmeye gitme zorunluluğunu vurguladılar Nitekim aynı dönemde ittihat ve Te- rakki’nin yeniden örgütlenmesi için çalışmalar sürdürülmekteydi. 1921 İlkbaharı’nda Moskova’da bir İslâm İhtilal Cemiyetleri İttihadı Kongresi toplandı. Bu sırada İttihad’m Türki­ye seksiyonuna Halk Şuralar Fırkası adı verildi, ittihat ve Terakkiciler yeni bir programla ortaya çıkıp, A- nadolu’da örgütlenme çalışmalarını yoğunlaştırdılar. Bu dönemde En­ver Paşa ile Mustafa Kemal Paşa ve Resmi Türkiye Komünist Fırkası arasında yazışmalar sürmekteydi. Mayıs ayında Mustafa Kemal Paşa, arkadaşlarına yolladığı şifreli telg­raflarla, bu durumdan endişelendi­ğini ortaya koydu. Bu çerçevede 10 Mayıs’ta Trabzon’da bulunan Halil Paşa’nın sınırdışı edilmesini, 22 Ma- yıs’ta Enver Paşa’nın Anadolu’ya girmemesi için önlem alınmasını Karabekir’den istedi. Bu durum kar­şısında Halk Şuralar Fırkası’nın A- nadolu’da örgütlenmesi kesintiye uğradı. Enver Paşa. 16 Temmuz’da Mustafa Kemal Paşa’ya tehdit do­lu bir mektup yazdıktan sonra Ba- tum’a gelip Anadolu’ya girme ha­zırlıklarına başladı. Bu arada 5 Ey­lül 1921’de Halk Şuralar Fırkası’nın genel kongresini topladı. Sakarya¹ da Ulusal Kurtuluş güçlerinin başa­rı kazanması üzerine Anadolu’ya gelmekten vazgeçen Enver Paşa 19 Eylül’de Batum’dan ayrılıp Türkis­tan’a geçti. Bir süre ortalarda gö­rünmeyen Enver Paşa, 14 Haziran 1922’de Derbent bölgesine taarru-

za geçtikten sonra 11 Ağustos 1922’ de Afganistan’a doğru çekilirken dar bir geçitte Sovyet kuvvetlerin­ce sıkıştırılarak Öldürüldü. Türkiye’ ye dönük faaliyeti dışında Cemal Paşa’nın Afganistan’daki etkinliği hariç tutulursa fazla bir varlığı gö­rülmeyen İslâm İhtilal Cemiyetleri ittihadı da dağıldı. (Bk. İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ (FIRKASI) )