NEDEN
mak olanağı vardır. Bir dili konuşur veya yazarken, anadilimizin nitelik ve niceliklerini gözönünde bulundurarak, yabancı dil düşünce – mekanizmasına kendimizi alıştırmak gereklidir. Bir İngiliz gibi düşünüp Türkçe konuşulamıyacağı gibi, Türk gibi düşünüp İngilizce konuşmak veya yazmak da olanaksızdır. Yabancı dil öğrenirken onu kendi dilimizle karşılaştırmak, bir öğrenim, kaynak ve hedef dillerin ilişkilerini tanımlamak ve sonra uygulamaya geçmek zorunludur. Çocukların anadillerini çok doğal olarak öğrenebil-
melerine karşın yetişkinlerin düşünce mekanizmalarında bir değişim, alıştırma ve daha süratli bir yanaşıma ihtiyaç olduğu tartışılamaz. Başka bir deyişle özellikle yetişkinlerde metodoloji üzerinde etraflıca düşünmek zorunludur.
<1) TÖREL, Sedat, «Hindu – Avrupai Dillerden Türkçe’ye Çeviri Yönünde Geliştirilmiş Bir Yöntemi Bilim ve Teknik, Şubat, 1975.
(2) TÖREL, Sedat, «Türkçe’den Hint – Avrupa Dillerin Çeviri’de Anahtarlar ve Fonksiyonları», Bilim ve Teknik, Haziran, 1975.
Sivil havacılıkta uçak .kazası; motorlarının yerde çalışması veya uçuşu esnasında yaralanmaya, bir ay süre içinde ölüme, uçağın kırım veya kısmen hasarına sebebiyet veren olay şeklinde tanımlanır.
Başlıca Nedenler
YAPIM,, UÇAK İŞLETMECİLİĞİ, MEYDAN İŞLETMECİLİĞİ yönlerinden üç kategoride özetlenebilir:
YAPIM HATA FAKTÖRLERİ
Başlıca uçak yapım firmaları; Amerikan BOEING, DOUGLAS, GENERAL DYNAMIC ile, Sovyetler, İngiliz – Fransızların elinde bulunmaktadır. Bütün bu ve bunların dışında kalan firmalar, hava şirketlerinin işletme, ticarî isteklerini de dikkate alarak, uluslararası rekabet, emniyet tekniği, sürat ve konfor yönünden gelişmeleri kapsayan uçaklarını piyasaya arzetmektedir.
Motor, aksesuar ve teçhizatta, tüm olarak uçak bünyesinde en küçük bir yapım hatası bulunmaması esastır. Havacılık yapım tekniği, çok hızlı bir gelişme ile bu günkü en mükemmel seviyesine ulaşmıştır denebilir. Çünkü kazalarda herhangi bir yapım hatasının tesbiti halinde, milyonlarca liralık tazminatlara ilâveten, piyasadaki bütün o tip uçakların işletmeden alıkonarak bedellerinin ödenmesi gibi korkunç zararlara sebebiyet verebilir. Nitekim JET yapım tarihçesi boyunca sadece, havada infilâk eden ve bu nedenle piyasadan çekilen CO-MET — 2’lerle, bagaj kapısının hatalı olduğu görülen ve düzeltilen DC — 10 lerden başkaca fabrikasyon nedeninden ileri gelen kazalara rastlanmamıştır denebilir.
Yapım hatalarının, tüm uçak kazalarının takriben % 15 oranında oluşu da bunu ispatlamaktadır. Bu bakımdan malzemeye itimat edilmesi ve kazaya maruz kalan herhangi bir tip uçağa karşı kuşku duyulmaması uygundur. Çünkü her bakımdan garanti görülmedikçe, hiç bir uçağın işletmeye devamı, uluslararası kaidelere ve denetimlerine göre mümkün olamaz.
UÇAK İŞLETMECİLİĞİ FAKTÖRLERİ
PİLOTAJ ve BAKIM hataları olmak üzere iki kategoride özetlenebilir:
Pilotaj Hataları
Canımızı emanet ettiğimiz pilotlar, modern anlamda eğitim ve uzun tecrübeler sonucu uluslararası breve almış ve kullandıkları uçaklarda intibak eğitimi gören değerli elemanlardır. Yolcu uçaklarındaki kumanda mevkiinde birden fazla pilot bulunmasına rağmen, birinci planda ele alınmakta ve nedenler şöylece özetlenebilmektedir:
— Kalkış öncesi kontrollerdeki ihmal ve dikkatsizlikler.
— Mevcut şart ve duruma, uçağın performansına uymayan yanlış muhakeme ve uygulama.
— Kumanda ve sistemlerinin kullanılmasındaki maharetsizlik, çeşitli göstergelerin yanlış değerlendirilmesi ve dikkatle takibedilmemesi gibi teknik hatalar.
— Kendine aşırı güven, yetki dışı davranışlar, kuleden verilen talimatlara ta-
mamen uyulmaması veya uçuş tekniğine riayetsizlik, dikkatsizlikler.
— Başkaca pilotaj hataları.
Bakım Hataları
Bütün hava şirketleri, Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO) standartlarına uygun bakım, bakım kontrol, ânza ve revizyon atelye ve tesisleri ile, elektronik cihazların bulunduğu ERA atelyelerine sahip olma zorunluluğundadır. Bunları sağlayacak yetenekli teknik personelin ihmal ve herhangi bir sebeple görevlerini tam yapmamaları, kaza nedenlerinde büyük rol oynar.,
MEYDAN İŞLETMECİLİĞİ FAKTÖRLERİ
Uluslararası ve iç hava trafiğine açık bütün hava meydanları, kalkış/inişlerin fevkalâde hassas bulunduğu dikkate alınarak, en modern elektronik cihaz ve yetr.şmi,ş teknik ve İdarî personele sahiptir.
Meydan işletmeciliği yönünden dikkate alınan başlıca kaza nedenleri:
— Uçuş ¡pistlerinin müsait olmamasına rağmen, ilgili hava trafik kontrol ünitesinin uçuşa/iıiişe müsaade etmesi.
— Uçakların yaklaşma, iniş ve kalkışlarım kontrol eden personelin yanlış muhakeme ve kararları, yetki dışı davranış, ihmal ve dikkatsizlikler.
— Meydanlardaki radyo ve hava trafik yardımcı cihaz ve sistemlerinin kifayetsizliği, hatalı çalışmaları, âniden ârızalanmaları gibi teknik faktörler. Bunlar dışında kalan, kuş, yıldırım
çarpması, havada çarpışma, yangın ve sabotaj, tesbiti mümkün olamayan nedenler de birer faktör olabilir.
NETİCE
Yılda milyar birimine yaklaşan yolcu kapasitesi ile semalarda bir ağ kurmuş bulunan uçaklarda karşılaşılan kazalar binlerde sıfırlar halinde ifade edilebilecek kadar az ve nadir olmasına rağmen, karakteristiği nedeniyle heyecan uyandırır ve bütün dünyaya duyurulur. Buna karşılık karayolu kazaları, her ülkede, her gün yüzlerce olur, fakat mutad hale gelmiş, kanıksanmış olduğundan, önem verilmez.
Hiç bir kaza, uçakların EMNİYET, SÜRAT ve KONFOR bakımından en mükemmel ve garantili bir ulaşım aracı olduğu inancını sarsmamış, rağbeti azaltmamıştır.
ortum, şimdi, sudan daha çok, ufaltılmış kayadan istiridyeye kadar her şeyi çekip iletiyor. İşte bu yüzden hortum imalâtı B. F. Goodrich Industrial Products Company’nin Pazarlama Başkan Yardımcısı John A. McKay’e göre yıllık satışı 480 milyon dolar olan bir iş haline gelmiştir. McKay diyor ki, bu gün hortumla öyle olmadık şeyler çekip almıyor ki, bunları bahçelerdeki uygulamalarla kıyaslamak insana hayret verir.
Hortum sardalyaları balıkçı gemisinden çekerek gemilerin ambarına iletir, kömür çamurlarını dağ yamaçlarında yukarı aşağı hareket ettirir; ufaltılmış kaya ile çimentoyu yüksek hızlarda boşaltır; büyük inşaatlarda dökme betonu sıkıştırır. Emici hortum yerinden emin strid-yeleri oseandaki yataklarından uğratmada dev bir elektrik süpürgesi gibi çalışır.
Özel hortumlar, normal hortumları eritip tüketecek sertlikte, kimyasal madde asit ve eriticileri iletmektedir. Çelik borunun yerine kullanılan yüzen bir lâstik hortum, ham titanium, zirkon ve aşındırıcı ıslak bir maden işleminde taranan bir kuyunun dibinden kazınan nadir toprağın naklinde 5 ilâ l’lik çelikten daha çok dayanmaktadır. Buz çeken hortum, buzu kamyonlardan gemilere vermekte, patlamaya dayanıklı buhar hortumu da 450 F’de inç kare başına (psi) 250 pounda kadar basınca dayanmaktadır. Malzeme işlerinde kullanılan hortum da, saman, eski konserve kutusu ve kuru yapraklarla sokak süprüntüsünü alıp vermektedir.
McKay hortumu güç çağının büyük hızlandırıcısı olarak nitelemektedir. «Öto-mobillerde motor gücüyle işleyen direksiyonlar vardır, hortum nedeniyle motor
Besin maddelerinde kullanılan hortum, hava basıncından yararlanarak dökme şekeri dakikada 500 kilodan azıcık fazla olmak üzere boşaltmaktadır.
Telle pekiştirilmiş hortum, ağır kazı işlerindeki hava basınçlı donatıma güç sağlamaktadır.
gücü her şeydir. Tarım ve endüstri makineleri hidrolik kontrollü hortumla çalıştırılmaktadır. Ayni tip hortum, bir de modern havacılık çağına yol açmıştır; ;ünkü bu günün uçaklarındaki iniş takımları ve hareket eden yüzeyler, elle çalıştırılamazlardı. Otomobillerde hidrolik frenlere ve fren hortumuna ihtiyaç vardır. Hidrolik hortum servisleri ülkenin yük nakliyatını yapan güçlü dizellerim püskürtme düzenlerini beslemektedir. Hortum her yöne hareket edebilen yük kaldırma araçlarına işletme olanağını vermektedir. Basınçlı hava hortumları, kayalarla büyük inşaat işlerindeki betonu delen hava basınçlı âletleri çalıştırmaktadır».
Hortum, McKay’e göre, bu gün, teknoloji malzeme ve proje ve plandaki ilerlemelerin yüksek basınçlı çalışmalara ve sıvılara ilâve olarak gazlarla katı cisimlerin iletilmesine olanak vermesiyle, çok kullanışlı bir araç olmuştur.
Hortumun başlangıcı, belki de öteki temel buluşlar gibi eski zamanlarda kaybolmuştur, fakat 1871 yılma kadar Cin-cinnati gibi modem şehirler, yangın söndürme işlerinde yine deri hortum kulla-
Hortum orta bahçe hortumları gibi su iletiyor; fakat bu dönen delgi hortumu olup, borular yoluyla kuyulara su iletmektedir.
nıyorlardı. Belirtilen tarihte Cincinnati yangın kuruluşu lâstikten yapılan yeni bir hortuma geçmeyi kararlaştırarak, sipariş verdi.
Gelecek sefer bahçenizin hafif hortumunu elinize alınca, onun kaslı, dayanıklı benzerlerinin bizim yaşam tarzımıza en büyük katkılarda bulunduğunu gözünü-
zün önüne getirebilirsiniz ve bu benzerlerden bazıları, çelikten tel helezonlarla berkitilmiş olup bir foot (ayak) unun ağırlığı 31 pound’ı, çaplan da 10 inçi bulmaktadır.
Science and Mechanics’den Çeviren: Nizamettin ÖZBEK
