Bu yüzyılın başlarında

Bu yüzyılın başlarında, Alman bilim adamı Maximillian Schuler deniz araçlarındaki ji- roskop hatalarını gidermek amacı ile parlak bir buluş geliştirdi. Zamanla bu buluş, ko­laylıkla uçaklara da uygulandı. Schuler’jn fikri, ivme-ölçer ya da hız sezicileri, bir saa­tin sarkacı olarak kullanmaktı.

Sarkaç, bir yerinden asılır ve öbür ucundaki ağırlıkla, yerçekimi ve diğer kuvvetler ile ya­rım yay çizerek sallanır. Sarkaçların uzunlu­ğu birkaç santimden birkaç metreye kadar değişebilir Schuler ise, dünyanın yarıçapı uzunluğunda bir sarkaç istiyordu. Neden bu kadar uzun bir sarkaç? Çünkü, bu uzun sar­kacın uzunlukla oranlı salınımı, her şahmın­daki dönüm noktası ile salınımdaki hataları ‘en aza”indirecek ve salınım sırasındayokedt- bilecek özelliğe sahipti. Schuier, sarkaçlar da dahil, herşeyin bir (cg) ağırlık merkezine sa­hip olduğunu biliyordu.Aynca,denge nok­tası ve ağırlık merkezi arasındaki mesafeyi ayarlayanın, sarkacın uzunluğunu, dolayısı ile salınım fazını ve zamanınıdaayarlamışola- cağını bilmekteydi. O zaman 7334 km.lik bir sarkaç yapabilirmiydi? Evet; En azından ma­tematik ile; Basit matematik ile bilgisayası programlarsak, platform, dünyanın yarıçapı­na eşit uzunlukta bir sarkaca sahip olduğu­na inanacaktı. Aynı matematikçiler, ivme— ölçmeleri de bu sarkacın ağırlık merkezinde olduklarına inandırdılar. Bu, serbest yüzen kütle içindeki dönme oranı 84.4 dakikadır. Bu saniyenin î/2000’inde bir pozisyon de­ğerlendirme oranıdır. Varın siz hesabedin ar­tık bir devir sürecinde kaç kez bu değerlen­dirmenin yapıldığını;

Uçağın ivmesi elektronik cihazlarla ölçülür. Uçak ileriye hareket ettiğinde, iç—zar geriye doğru gitmek ister. Aslında, elektrik akımı herhangi bir harekette iç— zar’ı yerinde tutar ama rezistans, zar’ı yerinde tutmak için har­cadığı gücü, ivme olarak sisteme iletir.

Yaratıcı beyinler, INS’in gelişmesindeki ağır teknik güçlere göğüs gerip bunları yendiklerinden, örnek bir uçuşta INS’i kulla­nalım. Kalkış öncezi hazırlığın başında, INS bilgisayarını muhtemel uçuş planı ile prog­ramlamamamız gerekir. Havacılık sanayiinde uçuş planı hazırlama görevi, Dispatcher de­nilen Uçuş İşletme Uzmanlarınca nokta- nokta ve dakika—dakika, en ince hesaplama-

larla ve her türlü olasılık gözönüne alınarak yapılır. Bu hesaplamalarda rüzgâr, muhtemel uçuş seviyesindeki hava yoğunluğu ve ısısı, uçağın muhtemel ağırlığı ve harcayacağı ya­kıt bulunur. İşte pilota verilen uçuş planım bilgisayara aktarma görevi pilotundur. Bu, bir düğmeye basma işidir ve doğru düğmeye basarak önce sisteme enerji verilir. Şimdi de kullananın, alfa—nümerik düğmeler ile kont­rol panelinde, sistemi, enlem ve boylam cin­sinden değerler ile yüklemesi gerekir. New York kuzey yarı kürede 40° ve 38’4 dakika enlem ve batı meridyenlerinde 73° ve 46.7 dakikadır. Bunun normal yazılışı N40° 38.4’ W 73° 46.7’dir.

Alfa—nümerik düğmelere, tıpkı modern bir telefonu tuşlar gibi basarak, bu koordinatı göstergede görebiliriz. Bir defa koordinatlar göstergede yazıldığında, “kabul” tuşuna ba­sarak bunu bilgisayara aktarmış oluruz. Ak­tarma tamamlandıktan sonra 15 dakika bek­lememiz gerekir ki, jiroskoplar dönüş hızına erişsin ve platform da dengelensin. Bu den­geleme süresinde, uçak mutlak bir şekilde sallantısız olmalıdır. Herhangi bir sallantı se­zicileri bozabilir. Bütün bunlar, daha yer hiz­metleri sağlanmadan çok önce yapılır.

Şimdi, bilgisayar tam olarak nerede oldu­ğunu bilmektedir ki, bu büyük bir önem ta­şır. (Dünyada ya da uzayda, herhangi bir kimse, araç ya da bir bilgisayar, çıkış nokta­sını bilmeden yolunu nasıl bulabilir ki?) Sis­tem, rüzgar yönü ve hızı, zaman mesafe ve sürat ile ilgili yol bilgileri yanısıra, 9 adet (check—point) yol—belirleyici nokta (koor­dinat olarak) kabul edebilir. Beher nokta ge-