i ^ ürerin ilk anayurtlarında yapılan .araştır;- { I jc|r, matbaacılığın ilk t mûcidinin Türkler plduğunu belgelemiştir. İngiliz bilgini Carterde, ¡dünyada var olan en eski matbaa harflerinin, uygür!îülindeolduğunu &viH\mu$tur. Nitekim, Turfan, Bejbâlık; Bez^kltk- Kara- Hoço, Yarkent, Hd^gibi Uygular’aâit yerleşme bölgelerimlekt t^ınrj ^esiminde yapılan İncelemeler şopunc^h Selde edilen hurâfat (matbaa h$rfleri), bunun en 0Çik delilleridir. Bunlaı^ sert, dayanrklı ağaçta*»’ yapılbifş veharfcketederek basım yapan harfler- dır. .Zengin Uygur küttür ve medeniyetfcıirt teşekkü]ürîde7bu büyük buluştaa Önemli ölçİi^e , yar^landı^anlaş^İiTiaktadır. – ,
( Savaşların ve çeşitti pölitik yaklaşımların tarihler böyüfıca aracı olduğu,kültür ve, mecfeni- yet alış-verişi bu alanda da görevini yerine getirmiş ve Uygur matbaacılığını, Batı, Moğollar eracrl*ğMe tanımıştır. ^ ^ •
1 Matbaa, Avrupayaki kutlanılışjn^an anpak 274 yıl sonra yurdumuza girebilmiştir. Bu gecikmedesosyal, ekonomik ve psikolojiksebeph Jeretkfh olmuşlardır. Bunddndolayıdırkbçfeşitli (bîllVlfi^ eserleri Avrupa’da matbaanın ^arfığına rağmen ¡^¡zçfe mafıdud çt yazmaşı nd&alar, çofcu B^labir elin parmakları sayısını aşamaz durumda yaıartttitardır« ( .. ^r.
Ileri görüşlü idarecilerin ve aydınların sürekli uğraşıları sonunda matbaa, Sultan III. Ahmet devrinde 1İ40/f?2?^Wrtd& yurdumuza resmen girebilmiştir Sadrazain Nevşehirli Üamat lbr^; hjrfj Paşa, taraiıncÎan f ransalya gönderilen Sait Mehmet Efencfi» Paris’te medeniyetin bu vazgeçilmez aracını inceleme imkânını btıfur. Yirmi* lefefei Çelebi» *Mehmed’in oğlu olan Sait Mehmed Efendi, matbaanırY sağladığı faydalan yerinde ve yakından, tetkik edip, öğrenirice, yurda dönüşünde, gerekti çalışma ve temaslara koyulmakta gecikmez. Konuya zaten yabancı olmıyan İbrahim Müteferrika da bu çalışmalara canla-başla katılır. Bu4 aiidî yazdığı “Vesilem-Tıbaa” idmdakieseri ile, matbaanın mahiyet, fayda ve flia^ göstecir. .Yılmadan,, sürdürülen
basv.ucular ıve^ığraşılaf^ Jbekletûtenı ive^r^tete gecikmez. İşi artık resmiyete dökmenin zamanının g£ldi$ipi şö^erşk devrif^bu tür işlş^^âdeti! gereğince* Şeyh’umslâm’dan ve^Padişah” danda ferman almak için teştt&&s&fğeçeı4er.; Ybidfklârı difekçeyi İbrahim MütefaH^ İfttzalar. ^^aiam pamat^lbrahim Paşa’ya sütiarlar. Bu
, komisyonda
terefc, müsbet kasarı mer$kial>ekleni len fetva makamından da trin vetfliı^Şeyh’u^iılâm Ab- düllih Efendrnftt #rdŞ fe^â, ^Wbdâri sosyal, ekonomik ve psİkol^k^^^ıdİiielef ‘¿¿i- Ön Önde buluhdürulursâ da, sönuçblarâk, m^- baanıhkurulması,hem de “bu veçhile fâftte-i azîmeyi müştemi} olmakla’* şeklindeki açıklama^ ’> Üe, müteşebbMlşr aynı z^n^ncla destelcleçpiştir.;
Sultan Jil^Ahfitetcin 1726tarihli fermanı üe, Şeyh’ul – Işlâm Abduİlah Effettdfnin fetvası mCfe- betoUr^k akınca, İbrahim Müteferrik iledava arkadaşiarnla büyük güç sağlanmış oÎuryBurtdaft sörtfa i^ter normal ye kolaylıkla yürür. 372$ yıli, mutl(j ^1t^yi^erin ve ti^n^uğraşılarttf verir. Ve.^^yurnuzürt jlk matbaası lsiar&lri’d&; kurularak, basıma hazırlaşır, l ^ i
V Ibrirfıim’Müteferrika’Hm kon^nda^ltuiFufemj (>ti IBc rtiâftkiÖa? basllabâk Hk eserin bîr sözlük olarak seçildiğini ^Öâ^ıit- Tıbaat^Öl
Ma’mûre” adı verilen bu ilk matbaada basılacak ^Ibbıttlbtf -^^^ÖİIÖİ^^aTaR $e$\rftto’ı farU?wîli bir; konudur. Bu! seçimde/ yapılacak B^kitfâkÎ îirı 5 İ;^şîrr hadis, fı^ıK ve telâm konM^ış*
daki bir , eser, dolaysiyle itgijMerin, ve halkın
– tenkidine agmmamak konusu amaç ediniidiği ğfci,^dil?çaliiiTiöfefinın durumu veyabancı dilden ¿serleri fıâlka ^¿zandıimrf^ ¿rjoısuntın da elcili Qİduğ^u^£^^m^kt^Yiz.
Işte bu seçim sonunda, Imam Ebû Nasf I bin Hammâd’iI -Cevherî el-ltâr^bt’nın CevherT sinin, Van’lı Mehnr^ed Efendi tarafın
m
| bulundu-* P«ı çeviricisini nbabası Nkth veEdebtyat alanında aiz oİÂnVanlı Mehmed Ifendi, lyü(hdaölmüît(lr.4 ma’rifet” terkibi, ebcet İten tarihtir, CazSITnin “Kimya- |
|
gibi* çeşitli k< değişik esori . Çoğu dil tutulan ¥a^^’^^^^^^tv^rîiK:isi 666, İkincisi 756 olmak üzere toplam 1422 sahifedir. 31 Ocak 1729 tarihinde basılmıştır. 1000 adet yayınlanan ^ser, zamanı nca yüksek bir fiat sayılabilecek, 35 kuruttan, satıŞa sunulmuştur. Birinci cildin başında, Sultan III. Ahmecfin fermânı i le, Şeyh’ul – islâm Abdullah Efendinin fetvâsı, “Sûret-i Hatt-ı Hümâyûn; S üret-i Emr-i Şertfe mOcibVnç^ amei oluna^ başlığiyle yerilmiş- tir. Bu ikı t^ihi belge, matbaacılığımız tarihçesi olduğu kada^ devrinin sosyal, İdarî ve hukukî atmosferi için de, büyük £nem taşır. r İşte böyle,bir eserle basıma başlıyanmatba^- mn ^(ışması/gerek ilgililerin işlerini koiaylaştır- mak.ye.gerekse çalışanları ck?lgun ücret verilmek suretiyle, devlet tarafından desteklenir. Görevine böyle^edevam çden rrvatbaa, ortaya çıkan Patrona h^alif ayaklanması, Sultan III. Ahmeçi’in tahtan indiril işi, Müteferrikamdan sonra başım sç/umluluğunu üslenen Kadı İbrahim Efendi’nin 6İömü gibi oİayl^rta zaman zaman zorluklarla karşıiaşırve çalışmasını yavaşlatma çorunda kalırca da, kesinimle cfurdurulmaz. Buna rağnr^en bilm işinden elde edilen ürün/ yeterli değildir. |
| KAYNAKÇA,:. ■ , . „ •-
(1) ADIVAR» pr- AbdÇUtak Adnan ; Osmanlı Türklerinde, t km, İstanbul, 1943. (?) BAYSAL, öç ,Jf4e: Mütıtferrikaticçı Birinci Meşrutiyet’e kadar Osmanlı Türkleri’ntn Bastıkları Kitaplar., İştanbul, 1968. (t) BURSEVİ, Mehmet Tahir: Osmanlı Müellifleri, İstanbul, ÎSSS-134^. 5 (4) el Cevherl, $mâm Ebû Nasr İsmail bin Hammâd, u el-Fârâbî i Sthah-ı Gevheri, ^Çeviren: Vanlculu * Muîiihm«! İbn4 Mustafa d>Vâni), 114Î. (5) DANİŞMEND, İsmail Hakta i İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul, 1955» 1 (6) ERGİN; Qsman Nuri? fûtkiye Maarif Tarihi, İstanbul, / r ■ . (7) ERSOY, Dr. Osman: Türkiye’yeıi Matbaanm Girişi m İlk 3mUcwMsarhr, AnJutra* 1959. (8) GERÇEK* ¿ilahem, Vurk Matbaaçıkğı, L Mütefeo^a Matbaası, Jstanbul> 1959,, (9) ÖjCAL,Qrhan: Kiti&mMvrimi, Ankara, ,1971» |
|
yı Saad^^lfe çevirdiği gibi, Tercihi- |
|
-dürer, Seyyidî, ı işliyen laha çok |
|
ğü’nün, bu mânâda doğuşunun 250. yıldönümüdür. Giinümüz Türk matbaacılığı, modern araç ye gereçlerle ¿¿onatılmış oImp, tekniği ileD0ğj|i’- nun pekçok; Batı’mn birçok ülkelerinden ilçrir dedir. vvT ; Bfr takırtı malzeme ve yedek parça sıkıntıları giderildiğinde, bu ilerleyişine yteni dev adımlar kazanacağına dair rahatlıkla güven vermektedir. |
|
r#: ıK.< Bu yıl, |
|
ilk Türk matbaasında, Hk olarak |
|
üzerinde durukır| CereMf kıymetli ;t4Wb4 1Ş9 Bundarv2îpyı! $nce, |
|
Çünkö,ltaiKinı MtfteSrrika’nm kitap basmaya muvaffak olduğunu görüyoru^ Ama, matbaacılığımız y\m de devam eder. Müteferrîİca’fltn aidi !«ğert sürede basabildiği fin toplamı 23 dkıp, wbu dâ, 12.500 nacağı “hız düşünülmek, gfcrey elden ele; ö#uız!dan omuza taşfr#a^,V«fee getirilir. Tarihî boyunca bir takırii gel-gfc| olafiarına sahne olursa da ilerleyişine devamlafğİfaÖfoüze kadar erîşhr. |
1 KUşla*1 insanları neden anlamazlar: Çünkü ^ onlar yazın tarlalara ‘fr *korkulükâlkerlerlkıŞın dakuşlara buğdaytaneşfsşrperler. |
. . – o! •’ Marcıi$M.RONN£R%
m-öyiehorözlar vardır kİ, öttükleri İçin güneşin döğduğünu sanırlar.
«r- ‘h‘ ■ ■ – ” ‘ ‘ ‘
t – v ■ :■> •,;= ,ÇedricDU
