GRÖNLAND

Godthaab’tır (Grönlandca Nuuk). iklim ve bitki örtüsü. Grönland’da kıyı ile iç kesimler arasında büyük iklim farklılıkları gözlenir. Güney kıyısında sıcaklık ortalaması ocakta -8 °C ile temmuzda 10 °C arasında değişir. Kuzey kıyısındaysa aynı aylardaki sıcaklık ortalamaları -22 °C ile 5 °C’tır. İç kesimlerde sıcaklık ortalamaları şubat ayında -47 °C, temmuz ayında -12 “C’tır. Ortalama yağışlar da güneyde 760 mm’den kuzeyde 125 mm’ye kadar değişir. Yalnızca güney kesimde bulunan Kuzey kutbuna özgü bitki örtüsü, büyük ölçüde çayırlardan ve kayın, söğüt ve kızılağaçlar gibi küçük boylu ağaçlardan oluşur.
Nüfus. Grönland’da yaşayanların büyük çoğunluğu, Es-kimolar ile XVIII. yy’dan başlayarak özellikle Danimarka’dan gelmiş olan AvrupalIların bir karışımıdır. Özellikle kuzey kesimde, toplumdan yalıtılmış olarak yaşayan katışıksız Eskimo toplulukları da vardır. İki ana dilden (Danimarkaca ile Grönlandca) Grönlandca çok sa-
yıda Eskimo lehçesinden yola çıkılarak XIX. yy’da oluşturulmuş bir edebiyat dilidir (konuşulmaz). 1979’dan bu yana, yer adlarının büyük bölümünün Grönlandca biçimleri kullanılmaktadır.
EKONOMİ
Grönland’ın iklimi tarıma elverişsiz olmakla birlikte, lahana ve patates gibi ürünler güney bölgelerinde az miktarda üretilmekte, otlaklar küçük sığır ve koyun sürüleri yetiştiriciliği yapılmasına olanak sağlamaktadır. 1953’te başlatılan küçük boyutlarda rengeyiği yetiştiriciliğinden başarılı sonuçlar alınmıştır.
Pek çok Grönlandlı, yüzyıllardır olduğu gibi günümüzde de, morina, yengeç ve som balığı (tutarak, beyaz ve mavi tilki, kutup ayısı, fok avlayarak geçimini sağlamaktadır. Bununla birlikte etkin nüfusun önemli bir bölümü de sanayide ve hizmetler kesiminde çalışmaktadır. İşletilen başlıca yeraltı gelir kaynağı, kriyolit-tir. Uranyum, molibden ve kurşun yatakları, çıkartma
(Solda)
Grönland’ın doğu kıyısında, fiyortlara doğru kayan buzullardan görünüş.
(Altta) Fok avcılığı pek çok Grönlandlının geçim kaynağıdır. Resimde fok avına çıkan bir eskimo görülmektedir.
GRÜNEWALD, MATTHIAS 373
maliyetleri çok yüksek olduğu için işletilmemektedir. Ayrıca, kıyı açıklarında petrol çıkarımına başlanmış, 1989’da da büyük altın yatakları bulunmuştur.
Grönland makine ve ulaşım araçları, yakıt, besin, vb. çok sayıda malı yurt dışından getirmek zorundadır; dışalımın % 65’i Danimarka’dan yapılır. İşlenmiş ve taze balık ile madenler dışında dışsatım ürünü yoktur fbun-ların da yarısı Danimarka’ya satılır). Dış ticaret açığı gün geçtikçe büyümektedir.
Ulaşım ve haberleşme. Grönland’da kara ve demiryolları gibi kara taşımacılığı ağları yoktur. Bütün ulaşım denizden, kıyı boyunca havadan ya da kızakla yapılır. Telefon ve radyotelgraf sistemi çok gelişmiştir.
TARİH VE DEVLET YAPISI
Eskimoların İ.Ö. 4000-İ.S. 1000 arasında yerleştikleri Grönland’da 980-985 arasında Kızıl Eric’in yönetiminde Norveç’ten gelen göçmenlerin kurdukları yerleşme merkezi, son derece çetin geçen kışlar ve ticaret sorunları nedeniyle, 1400’e doğru ortadan kalktı. XVI. yy da Avrupalı gezginlerin kıyılarının haritasını çıkardıkları adaya, 1721’de de Danimarka Krallığı’nın korumasındaki Norveçli misyoner Hans Eğede küçük birtopluluk-la yerleşti. 1729’da Grönland’ı ilhak eden Danimarka Krallığı, 1774’ten başlayarak, Grönland’la yapılan ticareti devlet tekeline (1951’e kadar sürdü) aldı.
İkinci Dünya Savaşı sırasında, Danimarka’nın Alman işgalinde olduğu sırada adayı “koruması” altına alan ABD, 1946’da Grönland’ı satın almayı önerdiyse de, Danimarka hükümeti bu öneriyi kabul etmedi. Ama
ABD’yeThule’deki önemli radar ve hava denetim üssünü geliştirme izni verdi.
1975’te özyönetime geçiş koşullarını belirlemek amacıyla bir komisyon oluşturulmasından sonra, özyönetim 1978’de Danimarka Millet Meclisi tarafından onaylanmış ve 1979’da yürürlüğe girmiştir.İçişleri halk tarafından seçilen Meclis (Landsting) tarafından yönetilir. Grönland, Danimarka Millet Meclisimde iki, Avrupa Parlamentosu’nda da 1 milletvekilliğiyle temsil edilmekte, dış işlerinin bir bölümünü Danimarka hükümeti yürütmektedir. Grönland 1984’te Avrupa Topluluğu tam üyeliğinden çekilmiştir.
Grönland balinası__
Gerçekbalinagiller ailesinden balina türü (Bil. a. Balae-na mysticetus). Avrasya ve Kuzey Amerika’nın kutup bölgelerinde yaşayan, boyu 18-20 m’yi bulan Grönland balinasının sırtı siyah, karnı beyaz renklidir; ağzı bedeninin üçte biri kadardır ve planktonla beslenir. Aşırı avlanma sonucunda, günümüzde soyu tükenmeye yüz tutmuştur.
Grönland köpekbalığı
Kılçıksızyüzgeçliler ailesinden köpekbalığı türü (Bil. a. Somniosus microcephalus). Sırt yüzgeçlerine bağlı kılçıkları bulunmayan, uzunluğu 6-7 m kadar olan Grönland köpekbalığı etçildir. Etleri zehirli olduğundan, ancak uzun süre kurutulduktan sonra tüketilebilir. Karaciğeri bol miktarda yağ kapsadığı için, yaygın biçimde avlanmaktadır.
Gruenther, Alfred Maximilian_
ABD’li general (Platte Center, Nebraska 1899-Was-hington 1983). İkinci Dünya Savaşı başlarında general Eisenhover’ın kurmay başkanlığını yapan Alfred Maximilian Gruenther, İtalya’ya yapılacak çıkarma planları-
nı hazırladı ve çıkarmada önemli görevler aldı. Avrupa Müttefik Kuvvetleri komuta merkezinde (SIHAPE) kurmay başkanlığı, Müttefik Kuvvetleriıkomutanlığı (1953-1956) yaptı. Emekli olunca (1956), ABD Kızılhaçı’nın yöneticiliğinde bulundu (1957-1964).
Grundtvig, N. F. Severin
DanimarkalI yazar (Udby 1783-Kopenhang 1872). Papazlık öğrenimi görürken, edebiyata ilgi duyan
Nikolai Frederik Severin Crundtvig.
Nikolai Frederik Severin Grundtvig, reformcu mizacı nedeniyle din adamlarıyla anlaşamadıysa da, kralın desteğiyle Kristiansand kilisesine papaz atandı (1821); ama anlaşmazlıklar nedeniyle görevden ayrıldı (1826) ve gözaltında tutuldu (1826-1838). Kopenhag’da Var-tov hastanesi papazlığına getirilip, bir süre sonra (1839) kendini bütünüyle öğretim sorunlarına adayarak, yetişkinler için ilk Halk Yüksekokulu’nu kurdu (1844). Kurucu Meclis (1848) ve Millet Meclisi’ne üye seçilip, Sjâe-land piskoposluğuna getirildi (1861).
Grundtvig, mitoloji (Nordens Myholoki [Kuzey Mitolojisi, 1808]) ve tarih (Verdenskröniken i Sammenha-eng [Dünya Kroniği 1812-1817]); manzum Danimarka tarihi {[Roskilde-Rim,\8M]; Haandbog in Verdenshis-torien [Dünya Tarihi Elkitabı, 1834-1842]) kitapları ve dinsel bunalımları, kahramanlıkları dile getiren şiirler {Nytaarsnat [Yen\ Yıl Gecesi, 1811]; Nyaarsnorgen[Yeni Yıl Sabahı, 1824]) yazmıştır. Oehlenschlager’in yanı sıra, Danimarka romantizminin başlıca temsilcisi sayılmaktadır.
Grup 47 _
Almanca konuşulan ülkelerdeki yazarların ve eleştirmenlerin 1947’de oluşturdukları birlik. Nazilerin zarar verdiği Alman dilini ve edebiyatını diriltmek gereksinmesinden yola çıkan, H.W. Richter, Alfred Andersch ve arkadaşlarının oluşturdukları Grup 47, yeni ve demokratik bir Almanya’nın ahlâksal temellerini güçlendiren bir araç olarak yazarın toplumsal yükümlülüğünü vurguladı. 1960 yıllarına kadar Batı Almanya’nın en saygın edebiyat kurulu olarak çalışmalarını sürdürüp, Genç yazarların (Heinrich Böll, Günter Grass, vb.) yayınlanmamış önemli yapıtlarına ödüller verdi.
Grünewald, Matthias
Alman ressamı (Würzburg 1475’e d.- Halle 1528). Seli-genstadt’ta bir süre yaşadıktan sonra Frankfurt’a göçen Matthias Grünewald (asıl adı Mathis Nitthartya da Cot-harftır), 1828 yılı başında Halle’de Kardinal Albrecht
374 GRYPHİUS
Rönesans dönemi Alman ressamların başlıca/arından Matthias Grünewald İsensheim manastırı mihrap arkalığı olarak yaptığı Çarmıha Geriliş (1513’e d.-1515) adlı üçkanatlının bu orta kanadında İsa’nın can çekişen bedeni, Aziz Yahya’nın destek olduğu Meryem, diz çökmüş Maria Magdelana’yı büyük bir anlatım gücüyle canlandırmıştır. Sağda elinde İncil tutan, Vaftizci Yahya’dır. (Unterlinden müzesi, Colmar, Fransa)
von Brandenburg’un hizmetine girdi. Yapıtlarında İtalyan sanatının etkisinde kaldı ve rengi süslemeci gibi de-‘ ğil, ressam gibi kullanan ilk Alman ressamı oldu.
Başlıca yapıtları: Çarmıha Ceriliş, Diriliş, Meryem, Çarmıhın Taşınması, Aziz Mauritus ve Aziz Erasmus, Yakınma.
Gryphius
Alman şairi ve yazarı (Glogau, Silezya 1616-ay.y.
1664). Leiden Üniversitesinde profesörlük yapan Gryphius (asıl adı Andreas Greif tir), dünya yaşamının boşluğunu dile getirdiği şiirler (çoğu dinsel ilahilerdi) yazdı. Oyunlarında Fransızlardan üç birlik kuramını, Shakespeare’den tarihi tiyatroya uygulama tekniğini, eski Yunan yazarlarından koroyu alarak, barok üslubunun en iyi temsilcisi oldu. Absurda Comica Oder Herr PeterSquentzCi663) adlı komedisinde, çağının çok beğenilen dramlarını, Horribilicribrifax (1663) adlı komedisinde de Otuzyıl Savaşlarindan sonra çok bollaşan kahramanlık taslayıcılarını alaya aldı. Ayrıca birçok trajedi yazdı: Leo Armenius (1650), Katherina von Georgien (1657), Carolus Stuardus (1657), vb.
guaçaro
Guaçarogiller ailesinin tek temsilcisi olan kuş türü (Bil. a. Steatornis caripensis). Antil adalarında ve Güney Amerika’da, tropikal ormanlardaki mağaralarda yaşayan guaçaro, geceleri ortaya çıkar; kuşlar içinde yalnızca meyve yiyen tek türdür; yiyeceğini koku alma duyusunun yardımıyla bulur. Mağaraların iç kesimlerinde, bütünüyle karanlıkta toplu halde yaşayan guaçarolar, yollarını bulmak için yankılanma yönteminden yararlanırlar: Yarasaların da uyguladığı bu yöntemde, kuş, çı-
kardığı seslerin yankılanış süresine’göre önünde engel olup olmadığını kestirir.
Guadalajara
Meksika’nın orta-batı kesiminde kent. Atemajac vadisinde, 1 552 m yükseltide yeralan, Jalisco eyaletinin
Laureles alanının kenarında 1571-1618 arasında yapılan Guadalajara katedrali, karma bir mimarlık üslubunda gerçekleştirilmiştir. Murillo’un Meryem’in Göğe Çıkışı tablosunu içermektedir.
merkezi olan Guadalajara’nın nüfusu 1 628 617’dir. Yanardağ kökenli verimli topraklarla kaplı, yumuşak iklimli (ortalama sıcaklık 12 °C; ortalama yağış 985 mm) bir bölgede yer aldığından, büyük bir tarım ürünleri (fasulye, mısır, vb.) pazarıdır. Ayrıca, önemli bir sanayi (besin sanayisi; demir-çelik sanayisi; dokuma sanayisi;
GUAM 375
cam, seramik, deri eşya, giysi, vb. fabrikaları) ve öğretim (iki üniversite, Kültür Enstitüsü, vb.) merkezidir. 1693’ten kalan eyalet meclisi binası (Jose Clemente Orozco’nun duvar resimleri), 1618’de tamamlanan katedral ve çok sayıda eğlence yeriyle (dolaşarak şarkı söyleyen müzikçilerden oluşan “mariachi” adı verilen toplulukların ilk ortaya çıktıkları kenttir), çok sayıda turist de çekmektedir.
Guadalcanal
Solomon adalarının en büyük adası. Büyük Okya-nus’un güneybatısında yeralan Guadalcanal’ın yüzölçümü 5 536 km2, nüfusu 48 077, merkezi kuzey kıyısındaki Honiara kentidir. Yanardağ kökenli olan adanın halkı (Melanezyalılar), kuzey ormanlarında hindistancevizi, pirinç,yağ palmiyesi ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliğiyle geçinir.
1568’de Alvaro de Mendana de Neira’nın bulduğu Gudalcanal ve öbür Solomon adalarının çoğu, 1893’te İngiltere’nin korumasına girdi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Japonların işgal ettikleri (1942) Guadalcanal, Büyük Okyanus’ta Müttefiklerin başlıca saldırı hedeflerinden biri oldu ve aylarca süren (Ağustos 1942-Şubat
1943) kanlı çarpışmalardan sonra geri alınıp, Müttefikler tarafından harekât üssü olarak kullanıldı.
Guadalquivir
İspanya’da ırmak. Adı Arapça Vad el-KebıYden (“büyük ırmak”) kaynaklanan Guadalquivir, İspanya’nın or-ta-güney kesiminde Cazorla dağında doğar; güneydoğuya doğru akıp, Cordoba ve Sevilla’dan geçtikten sonra, Cadiz körfezine (Atlas okyanusu) dökülür. 560 km’lik çığırının bir bölümü ulaşıma elverişlidir. Yaklaşık 57 395 km2’lik bir alanı akaçlayan ırmağın havzasında (Andalucia bölgesi) bol miktarda zeytin, üzüm, meyve, tahıl, vb. yetiştirilir. Çığırında 80 hidroelektrik santral kurulmuştur.
Guadeloupe
Fransa’nın denizaşırı illerinden biri. Antil denizinin doğu kesiminde, Küçük Antil adalarından sekiz adalık bir
öbekten oluşan Guadeloupe, Basse-Terre, Grande-Terre, Marie-Galante, İsles des Saintes, La Desirade, Saint-Barthélemy adaları ile Samt-Martin adasının kuzey yarısını içerir; toplam yüzölçümü 1 780 km2, nüfusu 386 955’tir. Merkezi Grande-Terre adasındaki Bas-se-Terre kenti, başlıca limanıysa Grande-Terre’deki Pointe à Pitre’dir.
Yanardağ kökenli Basse-Terre’de yükseltisi 1 200 m’yi aşan üç doruk (en yükseği La Soufrière, 1 467 m) yükselir. Grande-Terre’se genellikle, pek yüksek olmayan kalkerli sırtlardan oluşur. Tropikal iklim etkisindeki Guadeloupe’ta, yağışlar temmuz-ekim ayları arasında düşer; bitki örtüsü yoğundur. Ticarete yönelik ürünlerin başlıcaları şekerkamışı ve muzdur. Turizm de oldukça gelişmiştir; ama ekonomi, Fransa’dan yapılan yardımlarla ayakta durmaktadır.
1635’te Guadeloupe’u oluşturan adaları ele geçiren Fransızlar, yerli Karaibler halkını bütünüyle yok edip, Afrika’dan siyah köleler getirerek şekerkamışı tarım işletmeleri kurdular. 1700 yıllarının sonlarında ve 1800 yıllarının başlarında birçok kez İngilizler tarafından işgal edilen adalar, 1815’te imzalanan anlaşmayla kesin olarak Fransa’ya bağlandılar.
Guam
Büyük Okyanus’un batı kesimindeki Mariana adalarının en büyüğü, en kalabalığı ve en güneyde yeralanı. ABD’ye bağlı olan Guam’ın yüzölçümü 541 km2, nüfusu 129 254’tür.
Yanardağ kökenli bir ada olan Guam’ın güney kesimi dağlık (Lamlam tepesinde 405 m yükselti) kuzey kesimiyse, alçak bir yayladır. Sık sık tayfunlardan etkilenen adada yıllık sıcaklık ortalaması 26 “C’tır.Yönetim merkezi Ağana, adanın başlıca limanı Apra’nın yakınında yer alır.
Guam’ın yaklaşık üçte birini kaplayan ABD askerî üsleri Büyük Okyanus’un savunulması bakımından önemlidir, ABD askerî personeli nüfusun yaklaşık % 17’sini oluşturur.
İlk olarak Ferdinand Magellan tarafından bulunduğu (1521) sanılan Guam, 1565-1898 arasında İspanya’ya bağlı kaldı. 1917’de ABD Denizcilik Bakanlığı’na bağlandı. 1941’de Japonlar tarafından işgal edilip, 1944’te çetin bir çarpışmadan sonra geri alındı. 1950’de İçişleri
Guadeloupe’ta Saint-Martin adasından görünüş.
376 GUANAJUATO
Guam’ın Turnon koyu yakınındaki en alçak kesimi, orman lada kaplıdır. Dar kıyı şeridinin hemen arkasında,sarp yarlar yükselir..
Bakanlığina bağlanan adaya özerklik tanınıp, Guamlı-lar ABD yuntttaşlığına alındı. 1982’de yapılan oylamada adada oturanlar ABD eyaleti statüsüne geçmekten yana oy kullandılar ve 1990’da bu doğrultuda bir yasa tasarısı ABD Kongresi’ne sunuldu (1993’te henüz oylanmamıştı).
Guanajuato
Meksika’nın orta kesiminde eyalet. Meksika orta yaylasının bir bölümünü oluşturan ortalama 1 830 m yüksel-tili bir alanda yayılan Guanajuato’nun yüzölçümü 30 589 km2, nüfusu 3 980 204, merkezi Guanajuato kentidir (113 580 nüf.) . Dağlık kuzey kesiminde altın, gümüş, kalay, kurşun ve bakır yatakları işletilir. Güney kesimindeki verimli ovalarda sulamayla mısır, buğday, fasulye, vb. yetiştirilir. Leon ve Celaya gibi kentlerde pet-rokimya sanayisi, dokuma sanayisi, çimento sanayisi, besin sanayisi ve deri işçiliği gelişmiştir. 1810’da Meksika’nın bağımsızlık savaşımının başladığı yer olan Guanajuato, bağımsızlıktan sonra bir eyalete dönüştürülmüştür (1824).
guanako
Güney Amerika’ya özgü, devegiller ailesinden lama türü {Lamaglamaguanacoe). Yaklaşık 100 bireyden oluşan sürüler halinde pampalarda ve dağlarda dolaşan guanakonun omuz başından yere kadar yüksekliği 1 m’yi bulur. Gövdesindeki yumuşak tüyler açık, sarımsı kahverengi, başındakiler kül rengi, boynu ve karnı beyazdır. Dişisi 10-11 ay süren gebelik dönemi sonunda tek yavru doğurur. Günümüzde, guanakolar, yünlerinden yararlanılmak için özel çiftliklerde yaygın biçimde yetiştirilmektedir.
Guangcou
Çin’in güney kesiminde kent. Çu ırmağının deltasının
kuzey ucunda, Güney Çin denizinden 130 km kadar içerde yeralan, Guangdung ilinin merkezi ve Çin’in en büyük yerleşme merkezi olan Guangcou’nun (Çince Guangzhou, eski Kanton) nüfusu 3 430 000’dir. Pekin-Guangcou demiryolu hattının son istasyonu olan, Gu-angcou-Kowloon demiryolu hattıyla Hong Kong’a bağlanan kent, 1942’den başlayarak çok önemli bir sanayi merkezine dönüşmüştür: Tersaneler, besin ve ilaç fabrikaları, çimento fabrikaları, basımevleri, kimya sanayisi, çeşitli makineler yapımı, vb. 1979’dan sonra uygulanmaya başlayan ekonomik reformun deneme bölgelerinden biri olan kent, hızla daha da zenginleşirken, nüfusu da önemli ölçüde artmıştır. Aynı zamanda da önemii bir öğretim (Lingnan Üniversitesi) merkezidir. TARİH
İ.Ö. 887’ye doğru kurulan, İ.S. III. yy’da adı Guangcou olan kent, Çin’in uluslararası ticarete açılan ilk limanlarından biri olup, Tang sülalesi (618-790) döneminde Hintli, İranlı, Arap tüccarların geliştirdikleri ticaretle zenginleşti. Avrupalı tüccarların da Çin’de ilk ticaret
Guanako (L. guanacoe) yabani türleri kalmış tek lama türüdür. Ama günümüzde, alpakalar ve lamalar gibi, yaygın biçimde çiftliklerde de yetiştirilmektedir.
GUARDİ, FRANCESCO 377
Çin’in en önemli ticaret
merkezlerinden biri olan, üç büyük ırmağın
oluşturduğu Çu ırmağının deltasında yeralan Guangcou, denizden 130 km içerde yeralmastna karşın, limanı açık deniz gemilerinin girmesine elverişlidir.
yaptıkları kentler arasında yeralıp, Avrupalılar tarafından Kanton diye adlandırıldı. XX. yy. başında Mançu sülalesine karşı birçok ayaklanma denemesine girişilen kent, ticaret açısından Şanghay ve Hong Kong’un gerisinde kaldı.
Guangdung_.
Çin’in güney kesiminde eyalet. Güney Çin denizi kıyısında, Tayvan boğazının batısında yeralan Guangdung ilinin yüzölçümü 197 100 km2, nüfusu 68 826 235, merkezi ve başlıca kenti Guangcou’dur. Toprakları içinde İngiltere’ye bağlı Hong Kong ile Portekiz’e bağlı Makao da yeralır.
Genellikle dağlık olmakla birlikte Çu ırmağının deltası, Luiçou yarımadası ve kıyı ovaları gibi geniş düzlükler de bulunan eyalet, astropikal iklim etkisindedir. Ortalama 1 600 mm’yi bulan yağışlar, bütün yıla dağılmıştır. Önemli bir tarım bölgesi (her yıl iki kez ürün alınan pirinç; tatlı patates, şekerkamışı, yaklaşık 300 çeşit meyve) olan eyalet, yeraltı gelir kaynakları bakımından da zengindir: Özellikle tungsten, demir, manganez yatakları. Bu sayede sanayi de önemli ölçüde gelişmiştir: Çelik fabrikaları, tersaneler, dokuma sanayisi, şeker fabrikaları, vb.
guano_____
Balık yiyen kuşların azot ve fosforik asit bakımından zengin dışkılarının, uzun yıllar boyunca birikmesiyle oluşan maddeye verilen ad. Gübre olarak değerlendirilen guano, özellikle Güney Amerika kıyılarındaki, az miktarda da Kuzey Afrika ve İspanya kıyılarındaki yataklardan elde edilir.
Guantanamo__
Küba’nın güneydoğu kesiminde kent. Dağlık Oriente ilinde, Guasco ırmağı kıyısında, Guantanamo körfezi kıyısından 16 km kadar içerde yeralan Guantana-mo’nun nüfusu 197 868’dir. 64 km güneybatısındaki
Santiago de Cuba’ya karayolu ve demiryoluyla bağlanan kentte, başlıca gelir kaynağı, yakınındaki büyük tarım işletmelerinde üretilen şekerkamışı ve kahvenin işlenmesine dayalı sanayi ile tuz çıkarımıdır.
Guaraniler
Güney Amerika’nın bazı bölgelerinde yaşayan Kızılderili halk. Guaraniler, Brezilya’nın güney kesimleri, Paraguay, Arjantin’in Plata halici bölgesi ve Uruguay’da yaşar, Tupi dili konuşurlar.
XVI. ve XVII. yy’larda İspanyolların bölgeye ulaştıkları sırada en kalabalık halk olan Guaraniler, Amazon bölgesi Tupileri gibi dinsel inançları gereği insan eti yerlerdi. Çok sayıda evden oluşan her birinde 60’tan çok ailenin bulunduğu köylerde, babaerkil bir aile ve soy düzenine bağlı olarak yaşar, bir kabile reisi tarafından yönetilirlerdi. Manyok, mısır ve fasulye tarımı ile avcılık, balıkçılık ve toplayıcılıkla geçinirlerdi. Ezgilerinin, danslarının ve gelişmiş mitolojilerinin de yansıttığı gibi, folklorları çok zengindi.
XVII. ve XVIII. yy’larda birçok Guarani, cizvit misyonerlerin kurduğu bölgelerde yaşamaya zorlandı ve bin-lercesi, Avrupalılarla gelen bağışık olmadıkları bulaşıcı hastalıklardan öldü. Gene pek çoğu, Portekizliler tarafından köleleştirildi ya da öldürüldü. Varlığını sürdüren küçük topluluklar bir yana, günümüzde en kalabalık Guarani topluluğu, Paraguay’daki Mestizo köylüleridir. Geçmişteki, kabile tipi yaşama biçimi ortadan kalkmış olsa da, Paraguay’daki bu köylü topluluğu, Guarani dilini konuşmayı sürdürmektedir.
Guardafui burnu: Bk. ASİR burnu.
Guardi, Francesco
İtalyan ressamı (Venedik 1712-ay.y. 1792). Babası ve kardeşleri de ressam olan Francesco Guardi, ağabeyi Gianantonio’nun, taşra kiliseleri için mihrap arkalıkları ve burjuvalar için tarihsel resimler, vb. üreten atölyesin-
378 GUARİNİ, GUARİNO
Francesco Guardi’nin Venedik’te Yortu Günü adlı bu tablosu, gökyüzü ile deniz arasındaki kusursuz dengeyle, XVIII. yy. Venedik resminin en güzel örneklerinden biridir. Sanatçı pırıltılı üslubuyla, su ve güneşin ışık oyunlarını büyük bir başarıyla aktarmıştır.
de çalışmaya başladı. 1750’ye doğru Canaletto etkisinde “Venedik kentinden görünümler” yapmaya başlayıp, çok geçmeden özgün üslubunu oluşturdu (Bayram İçin Süslenmiş San Marco Meydanı; 1775’e d.; Gül-benkyan Vakfı, Lizbon; Venedik Denizkulağı, 1775-1780’e d.; Metropolitan Sanat müzesi, New York, vb.). Görülmemiş ölçüde duygulu ve pırıltılı üslubuyla Vene-dik’in çeşitli kesimlerini ölümsüzleştirip, Denizkulağın-da Gondol (1780’e d; Poldi Pezzoli müzesi, Milano) adlı başyapıtını ortaya koydu.
Guarini, Guarino__
İtalyan mimarı ve felsefecisi (Modena 1624-Milano
1683). Din ve mimarlık öğrenimi gören Guarino Guarini, Montana Üniversitesi’nde felsefe okutmanlığı yaptı. Mimarlık çalışmalarında Borromini’den etkilenip, geometrik figürleri gotik bir anlayışa göre biçimlendirerek
omurgalı kubbeler oluşturdu; bir perspektif ve ışık etkisi
araştırmasıyla, uzamları birbiriyle kaynaştırdı: Torino katedralinde Santa Sindone capellası (1667’den sonra); merkez planlı San Lorenzo kilisesi (1668-1679); Carignano sarayı (1679), vb. Latin haçı planlı kiliseleriyle ve Architettura Civile (Sivil Mimarlık, 1737’de yayınlandı) adlı yapıtıyla barok sanatçıları etkiledi.
guaş: Bk.GUVAŞ.__
Guatelli Paşa__
İtalyan asıllı Türk müzikçisi (İtalya’da 1820’ye d.-İstan-bul 1899). Bir İtalyan operet kumpanyasıyla İstanbul’a gelen Guatelli Paşa (asıl adı Callisto Guatelli’dir), Donizetti Paşa ölünce Muzıkayı Hümayun’un yöneticiliğine atandı (1856). İki yıl sonra alındığı bu göreve 1868’te yeniden getirilip, Muzıkayı Hümayun’u ölümüne kadar yönetti ve birçok Türk bestecisinin (Hacı Arif Bey, Şevki Bey, vb.) şarkılarını piyano için armonize etti. Ayrıca, Türk müziği makamlarıyla çoksesli marşlar (Mecidiye Marşı, 1866; vb.) besteledi.