L I B E Y

Osmanlı devlet adamı ve tiyatro yazarı. İstanbul’da 1844 senesinde doğdu. Babası Halep ve Şam kethüdâlıklarında bulunmuş Yûsuf Cemil Efendidir. İlk öğrenimini özel hocalardan ders alarak yaptı. Küçük yaşta Fransızca öğrendi. On dört yaşında Bâbıâlî Tercüme Odasına memur
girdi ve on sene kadar çalıştı. Sonra Sıhhiye Meclisi Âzâsı, 1873’te ise Karantina Başkâtibi oldu. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşından önce Varna’ya mutasarrıf tâyin edildi. Savaşın Osmanlı aleyhine dönmesi üzerine, İstanbul’a geldi. Bir süre sonra Düyûn-ı Umûmiye Müfettişi olarak doğu vilâyetleri ve Irak’ta görev yaptı (1885). Irak’tan Hindistan’a giden Alî Bey, kısa süre sonra İstanbul’a döndü. 1890-1893 târihleri arasında Trabzon’da vâlilik yaptı. Sonra tekrar Düyûn-ı Umûmiyede çalışmaya başladı ve buranın direktörü oldu. Ölünceye kadar aynı görevde kalan Alî Bey, “Direktör” lakabıyla meşhur oldu. 3 Şubat 1899’da İstanbul’da öldü. Anadoluhisarı’ndaki Göksu Mezarlığına defnedildi.
Âlî Bey, Türk tiyatrosunun kurulmasında büyük gayret ve çaba harcamıştır. Başta tiyatro olmak üzere mizah ve seyâhat edebiyâtı alanlarında eser vermiştir. Tanzimat’tan sonra çıkarılan ilk mizah mecmuası Diyojen’de yayınlanan yazıları, Türk mizah edebiyâtının o devirdeki en güzel örnekleri olarak kabûl edilir. Tiyatroları genelde komedi türündedir. Tiyatro dili bakımından Ahmed Vefik Paşanın izindedir. Ondan farklı olarak, özellikle halk konuşmalarına yaklaşmış, günlük konuşmalardan ve Türk dilini renklendiren pekçok klişe ve deyimlerden de faydalanmıştır.
Âlî Beyin eserlerinden bâzıları şunlardır: 1) Kokana Yatıyor yahut Madam Uykuda: (Tek perdelik komedi 1870), 2) Tosun Ağa (Üç perdelik komedi, 1870), 3) Ayyar Hamza (1871), 4) Müsafir-i İstiskal (Tek perdelik komedi, 1871), 5) Geveze Berber (İki perdelik komedi, 1873), 6) Gavo Minar ve Şürekâsı (Üç perdelik komedi (1889), 7) Evlenmek İster Bir Adam (Tercüme roman 1897), 8) Lehcet-ül-Hakâyık (Mizah sözlüğü, 1897), 9) Seyahat Jurnali (Hindistan gezisine âit notlar, 1897), 10) Seyyareler (Mizahî hikaye 1897).