Abdülaziz

Abdülaziz (d. 8 Şubat 1830, İstanbul – ö. 4 Haziran 1876, İstanbul), Osmanlı padişahı (1861-76). Döneminde Avrupa’ya bağımlılık artmış, aynhkçı ayaklanmalar yoğunlaşmıştır. II. Mahmud’un oğludur. Annesi Pertevni- yal Sultan’dı. Ağabeyi Abdülmecid, devletişleriyle ilgilenmesine izin vermedi. Veliahtlığını, av, güreş, cirit sporlanyla geçirdi. 25 Haziran 1861’de tahta geçti. Bir fermanla Tanzimat yeniliklerinin sürdürüleceğini vurguladı. Harcamalann kısılmasını istemesine karşın, dış borçlanmaya dayalı ekonomik politikayı değiştiremedi. 1862’de bastmlan Karadağ ayaklanmasını, Sırbistan, Memle- keteyn (Romanya) ve Girit’teki ayaklanmalar izledi. Romanya’nın bağımsızlığını ilan etmesi, Sırpların 1867’de Belgrad’ı işgal etmeleri karşısında sessiz kalan Abdülaziz, Girit’in Yunanistan’a ilhakını özerklik vererek önlemeye çalıştı. Bu bunalımlar sırasında devlete yardımda bulunan Mısır valisi İsmail Paşa’ya, 1865’te yeni bir veraset fermanı, 1867’de de hıdiv unvanı verdi. 1870’te Bulgarlar, panislavist çizgide bir adım daha ilerleyerek bağımsız bir kilise (Eksarhlık) kurdular. Ülke yönetiminde ve dış ilişkilerde etkili olan Âli Paşa’nın 1871’de ölümünden sonra saltanatını daha keyfi bir biçimde sürdürmefırsatını elde eden Abdülaziz, Panslavizm hareketine, Hersek ve Bosna ayaklanmala- nna herhangi bir çpzüm getiremedi. Buna karşılık, İslam dünyasına yönelik siyasete ağırlık vererek Hicaz, Irak, Basra ve Ye- men’e, deneyimli valiler, komutanlar göndererek bu eyaletlerin imparatorluktan kopmamasını, Rumeli’de ise Midhat Paşa gibi yetkin devlet adamlarının, Tuna vilayeti örneğinde olduğu gibi, reformcu girişimlerle kalan son topraklan elde tutmalannı öngördü. Dış politikada ise, Fransa ve İngiltere’nin suyunda gitmek geleneğinden uzaklaşmayı, Osmanlı topraklan üzerindeki emellerini açıklamaktan çekinmeyen Rusya’ya yakınlaşmayı tercih etti. 1875 Bosna ayaklanmasında, Sırp ve Karadağ olayla- nnda, 1876’da başkaldıran Bulgarlann eylemlerinde Rusya’nın parmağı olmasına karşın bu siyasetini değiştirmedi. Gelişmeler, Avrupa devletlerinin, Abdülaziz’e ağır tehditler ve önerilerle dolu bir memorandum vermelerine neden oldu. Bu arada dış borçlann 250.000.000 altına çıkması, Balkan ayaklanmalan ve Selanik, Ölayı(*), Yeni Oşmanlılann Avrupa’daki eylemleri, Tale- be-i Ulum hareketleri bunalımı ağırlaştırınca, önde gölen vezir, nazır ve komutanların düzenlediği bir darbeyle 30 Mayıs 1876’da tahttan indirildi. Dört gün sonra da tam aydınlanmamış bir biçimde öldü. Sorunlan, sadrazam’ değiştirerek geçiştirmeyi yeğleyen Abdülaziz, 1867’de Avrupa gezisine çıkan ilk Cj— ılı p?^;°ahı oldu. Paris; Londra ve Viyana’yı kapsaytu*, vla- şık üç aylık uzun gezinin etkileri ve izlenimleri ile ülkede birtakım yenilikler yapılmasına yanaştı. Saltanatının ilk ön yılında sadrazamlık yapan Fuad Paşa ve Ali Paşa, etkili yönetimleri ile bir dizi reforma öncülük ettiler. Donanmanın Modernleştirilmesi, yeni vilayet örgütlenmesi, sultani düzeyinde okullar açılması, Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin yayımlanması, Darülfünun’un kurulması, denizyollan, tramvay, demiryolu ve tünel işletmelerinin açılması, bankacılık hizmetlerinin, tiyatro, sergi, yayım etkinliklerinin başlaması, Şûra-yı Devlet ve Divan-ı Muhasebat’m kurulması Abdülaziz döneminin olgülarıdır. Spora olduğu kadar müziğe, resme ve,heykele de düşkün, güzel sanatlan teşvik eden, buna karşıhk meşrutiyet isteklerine, şiddetle karşı çıkan bir padişah olarak tanınır.