AFŞARLAR (Avşarlar)

on birinci yüzyıldan îtibâren mühim roller oynamak sûretiyle adlarını zamânımıza kadar yaşatmış Oğuz boyu. Bozokla- rın Yıldızhanoğulları kolundandırlar. Büyük Selçuklu Devletinin kuruluşundan önce diğer Oğuz boyları ile berâber, Kıpçak çölünde yaşarlardı. 1135-1136 yıllarında reisleri Arsla- noğlu Yâkub Bey kumandasında gelerek Huzis- tan’a yerleştiler. Yâkub’dan sonra Afşarların başına Aydoğdu bin Küşdoğan geçti. Şumla lakabıyla anılan bu bey, Büyük Selçuklu Devleti’nin zayıflamasından faydalanarak, Huzistan’da Selçuklu hâkimiyetine son verdi ise de, 1159’da Irak Selçuklu sultanı Melikşah gelerek tekrar Huzis- tan’a hâkim oldu. Bu devrede Şumla da Mdlik- şah’ın hizmetine girdi. 1194 yılında Abbâsi halîfesi En-Nasır li-Dînillah, vezîri İbn-ül-Kassâb kumandasında Huzistan bölgesine bir ordu gönderdi. İbn-ül-Kassâb, Huzistan’ın başşehri Tuster’i ve birçok kaleleri zaptettikten sonra, Şumla’nın âi- lesini ve çocuklarını toplayıp Bağdâd’a götürdü. Böylece Huzistan’daki, Avşar Şumla ve oğullarının hâkimiyeti sona erip, ülke, halîfenin topraklarına katıldı. Diğer taraftan Malazgirt Savaşından sonra, Anadolu’ya Türkmenlerle berâber göç eden Af- şarlar, Selçuklu Devleti’nin uç bölgelerine yerleştirilmişlerdi. Nitekim Anadolu’da yerleşim yerleri arasında Avşar adı, Kayılardan sonra ikinci sırada gelmektedir. Bu yer adları Avşarların Türkiye’nin fetih ve iskânında Kayı ve Kınıklar gibi birinci derecede rol oynadıklarını göstermektedir. Yine kaynaklara göre Karamanoğulları Beyliğini kuran âilenin Avşar boyuna mensûb olduğu belirtilmektedir. Osmanlı ve İran târihinde önemli rol oynayan Avşarlar, Anadolu’ya on üçüncü yüzyılda göç edenlerdir. Bu ikinci göç hareketi sırasında Anadolu’ya gelen Av- şarların bir bölümü, Akkoyunluların İran’ı ele geçirmesi üzerine, Mansur Bey önderliğinde İran’a giderek Huzistan’a yerleşti. Anadolu’da kalanlar ise; daha çok Malatya ve Doğu Anadolu’da bulunuyorlardı. Bunlardan büyük bir bölümü on altıncı yüzyıl başlarında İran’a göçerek Urmiye’den Herat’a kadar olan geniş bir bölgede yerleştiler ve Nâdir Şah, 1736’da bunlardan Afşarlar hânedânı- nı kurdu. İran Afşarları; Mansur Beğ Avşarlan, İmanlu Afşarı, Alplu Avşarı, Usalu Afşarı, Eberlu Afşarı olmak üzere, başlıca beş büyük oba idi. Safevî hükümdarı Birinci Şah İsmâil, Afşarları sınır koruyucusu olarak Horasan’a yerleştirdi. Safevîlerin zayıfladığı bir dönemde, Afşarlann lideri Nâdir; Afşar, Celâyir ve diğer Türkmenleri etrâ- fında topladı ve İkinci Tahmasp’ın hizmetine girdi. İran topraklarından Afganları çıkarınca, nüfû- zu arttı. Sonra İkinci Tahmasp’ı tahttan indirerek yerine Üçüncü Abbâs’ı şah yaptı. Kendisini de saltanat vekilliğine getirdi. 1736’da da kendi şahlığını ilân etti. 1737’de Hindistan seferine çıkarak Delhi’ye kadar ilerledi. Bir suikasdden sonra idâ- reyi sertleştiren Nâdir Şah, Afşar ve Kaçar Beyleri tarafından öldürüldü. Horasan’ı yöneten torunu Şahruh’un ölümünden sonra İran Afşar yönetimi de sona erdi. İran Afşarları günümüzde, Urmiye gölünün kuzey batısında Hemedan, Kirmanşah, Nişabur, Kerman’ın güneyinde dağınık halde yaşamaktadırlar. Afşarlar, hâlis Türk olup, İran’dakiler hâriç hepsi Ehl-i sünnet olup, Hanefî mezhebindedirler. Afşarlar, güler yüzlü, iyimser, hayat dolu, sâ- kin ve terbiyeli insanlardır. Kadınları çok çalışkandır. Ünlü Afşar kilimleri bu çalışkan kadınların el emeğidir. Günümüzde yerleşik olmalarına rağmen bir kısmı âdetlerini devam ettirmektedirler. Bugün Kayseri’nin Pınarbaşı kazâsının merkez nâhiye- sine bağlı bir kısım köyler ile aynı kazânın Pa- zarören nâhiyesi köylerinden pek çoğu, Sarız ka- zâsı ve Tomarza’nm Toklar nâhiyesi köylerinin yarısından fazlası Avşarlara âittir. Ayrıca Ada- na’ya bağlı mağara kazası köylerinden Ayvad ve Ağdaş alanı köyleri de Avşarlar tarafından iskân edildiği gibi, Çukurova’da mevcut bâzı Avşar köylerinden başka Kastamonu, Bolu, Muğla, İsparta ve Antalya yörelerinde pekçok Avşar köy adına rastlanır.