göz hastalıkları hakkında ilk defâ kitab yazan Müslüman tıp âlimi. Müslümanlar arasında “Kehhâl”, Avrupa’da ise “Hally Jesu” isimleriyle meşhûr olmuştur. Hayâtı hakkında fazla bilgi yoktur. 1039 (H. 430) senesinde Bağdât’ta vefât etti.
Ali bin îsâ el-Kehhâl’ın, İslâm âleminde ve batıda meşhur bir tıp âlimi olarak bilinmesinin sebebi, yazmış olduğu Tezkiret-üI-Kehhâlîn adlı eseridir.
On dokuzuncu asrın ortalarına kadar bir benzeri yazılmamış olan bu eserde, eski eserlerin tetkikinden elde ettiği, o devrin tıp âlimlerinden öğrendiği ve uygulama sırasında elde ettiği bilgileri toplamıştır. Eser üç ana bölümden meydana gelmiştir:
Birinci bölümde; gözün anatomisi, fizyolojisi, tabakaları, damar ve sinirlerin incelenmesi, her bir tabakanın başlangıç ve sonu, sağladığı faydalar ve beslenme kaynakları anlatılmaktadır.
İkinci bölümde; gözün dış hastalıkları ve te-dâvîleri, göz kapağı, gözyaşı bezleri, kornea ve uveanın hastalıklan ve tedâvîleri, katarakt ve ame-liyâtı hakkında bilgi verilmektedir. Bu bölümde trahom hastalığına da yer verilmiş, gözde arpacık çıkması, göz kapağının büyümesi ve şeklinin bozulması durumları esaslı bir şekilde incelenmiştir. Göz kapak içi derisine âit on üç hastalıktan optal-mi esaslı bir şekilde ele alınmış bu tür hastalıklarda yumurta akı, süt gibi maddelerin, çinko külü ve uyuşturucu bir madde ile kullanılabileceğini bildirmiştir. Optalmi devâm ettiği takdirde trahomun ortaya çıkabileceğini ileri sürmüştür.
Eserin üçüncü bölümünde ise gözün iç hastalıkları ve tedâvîleri, billûr cisim ve albümin has-tahğmda gözün değişiklikleri, miyop, hipermetrop, gece körlüğü; saydam tabaka, retina, görme siniri, ağtabaka ve iris hastalıkları, şaşılık ve görme hastalıkları hakkında bilgi verilmekte ve yüz otuz iki çeşit hastalığın târifi yapılmaktadır.
Eser; hijyenle ilgili bâzı tavsiyelerin yamnda 141 basit ilâcın göze etkilerini açıklayan bir kısımla son bulmaktadır. Eserin en orijinal yerlerinden biri de o güne kadar bilinen lokal anestezikle-rin yam sura ağniı ameliyâtlarda ük defâ Mandragora (adamotu) ve Opium (afyon) buharı gibi genel anestezi yapan maddelerin yardımıyla göz ameliyâtla-rmm nasıl yapılacağmı târif etmiş olmasıdır.
Ali bin îsâ el-Kehhâl’in bu önemli eseri, îslâm âleminde ve Avrupa’da tanındı. Latinceye tercüme edildi. Tıp târihçileri, on dokuzuncu asrın ortalarına kadar gözle ilgili daha mükemmel bir eserin yazilmadığmı ifâde etmektedirler. Eser, Arapça olup, Hindistan’da Hazînetü’l-Meârif Yayınevi tarafından neşredilmiştir.