ALKOL a. (ar. elküûl, isp. alcohol, toz an-ımon’dan fr. alcoot) 1.Meyve, şekerpancarı. şekerkamışı vb. şıraları gibi glü-koz içeren özsular mayalandıktan sonra damıtılarak elde edilen ve temel maddesi etanol olan sıvı. (Eşanl. ETİL ALKOL, etanol, ŞARAP RUHU.) —2. Damıtma yöntemiyle elde edilen her tür içki. —3. İçinde alkol bulunan her türlü içki: Alkolün zarar-‘arı. —4. Ağız alkolü, likör yapımında ve şekercilikte kullanılan bütün alkol türleri ve oazı sanayi alkolleri. || Denatüre alkol, dev-etten satın alındığı amaç dışında kullanıl-nasını önlemek için özel bir madde katı-arak içilemez hale getirilen alkol. || Mutlak alkol, içinde eser miktarda su bulunan 100°’lik alkol. || Sanayi alkolü, özellikle sanayide kullanılmak için yalnız Tekel tarafından satılan alkol.
-Anestez ve Cerr. Sinirlere alkol, verme, bir bölgedeki ağrıyı gidermek amacıyla, e bölgede yer alan duyu sinirlerinin köküne, gövdesine ya da boğumuna alkol şırınga etme. (Yüz nevraljisinde, trıgemi-nus sinirlerine bu yöntemle alkol veri-ır.)
—Bakteriyol. Alkole dayanıklı, füksınle boyandıktan sonra uzun süre kuvvetli alkolle bekletildikleri halde boyalarını kaybet-neyen bakterilere denir. (Koch basili hem alkole, hem asitlere dayanıklıdır.)
—Kim. Alkol veren, alkol üretimi için kul-anılan. (Üzüm alkol veren bir meyvedir.) -Org. kim. Genel formülü C„H2n+1 OH olan ve alkanlar’dan türemiş OH grubu taşıyan oksijenli bileşiklerin genel adı. (Bk. ansikl. böl.) || Alkol mayalanması, glikozu etil alkol ve karbondioksit gazına dönüş-üren mayalanma. (Glikoliz’in değişik bilimlerinden biridir; işlemde son aşamalar, olağan şemadan farklıdır: piruvik asit kar-ooksil yitirerek asetaldehite dönüşür, ase-aldehit de etanole indirgenir.)
-Şarapç. Alkol katma, şarap ya da şıra-/a alkol koyma. (Bk, ansikl. böl.) —Ansikl Diyet bilg. Alkolün ısıl değeri
7 cal/g’dır; yani 10°’lik bir litre şarap 560 oal verir. Aç karnına içilen 10°’lik yarım ıtre şarap kandaki alkol oranını litrede
0,80 g’a yükseltir. Arpa maltından çıkartan şıranın mayalanmasıyla elde edilen bi–a 400 cal/l verir; bununla birlikte biranın ılkol derecesi 8°’ye kadar yükselebilir, iyrıca sağladığı B vitamini miktarı da az Jeğildir. Elma şarabına gelince, alkol ora-ıı nadiren 5°’yi aşar.
Damıtık içkilerin alkol derecesi 40-65° arasında oynar: konyak, rakı, votka, vis-<i. Yine bir damıtık içki olan likör, içki ispir-osuna şeker ve aroma esansı katılarak /apılır; alkol oranı % 17-40 arasındadır. Jarabın alkol oranı, çeşidine göre °/o 11
23 arasında değişir. Bu oran düşük oldu-junda şeker katılarak (şekerleme) yükseltebilir.
Beslenme dengesi bakımından, alkol, günlük kalori gereksiniminin yüzde ’O’unu hiçbir zaman aşmamalıdır. Mey
suyuyla karıştırılmış alkol daha az zararlıdır, çünkü früktoz, organizmanın alkolü yakmasını hızlandırır. Günde kilo başına 1,5 g’dan fazla alkol her zaman tehlikeli bir zehirleyicidir. (-» ALKOLİZM.)
—ikt. Türkiye’de alkol üreten en eski kuruluşlardan biri Paşabahçe ispirto ve içki fabrikası’dır. 1920’lerde Düyunu umumiye yönetiminde çalıştırılan bu fabrika, 1929’da inhisarlar yönetimine geçti. 1932’de Tekel genel müdürlüğü’ne bağlandı. Tekel’in 1930’da Gaziantep ve Diyarbakır içki fabrikalarında, 1943’te İzmir Şarap işletmesi’nde, 1957’de Ankara Bi- ■ ra fabrikası’nda, 1966’da Tekirdağ Şarap fabrikası’nda alkol üretimine başlamasıyla, alkol üretim tesislerinin sayısı 6’ya yükseldi. Tekel’e bağlı olarak çalışan bu fabrikaların dışında, şekerpancarı melasını işleyerek alkol üreten ve T. Şeker fabrikaları AŞ’ye bağlı olarak çalışan 3 fabrika daha vardır. 1938’de Eskişehir’de,
1955’te Turhal’da ve 1974’te Malatya’da kurulan bu fabrikaların 1984 yılı toplam alkol üretimleri 35,2 milyon I oldu. Aynı yıl Tekel’e ait tesislerde 9,4 milyon I alkol üretildi. Şeker fabrikalarında üretilen alkol (ham ve saf olmak üzere) doğrudan Tekel genel müdürlüğü’ne satılmaktadır. Tekel fabrikalarında ham alkol saf hale getirilmekte ve içki sanayisinin hammaddesi olarak kullanılmaktadır. Alkol, içki sanayisinin dışında kolonya, eter, DDİ\ aseton gibi birçok maddenin yapımında kullanılır.
—Org. kim. OH*grubunu taşıyan karbon atomuna bağlı hidrojen sayısına göre üç alkol sınıfı vardır: R3 COH üçüncül alkoller. R?CHOH ikincil alkoller ve RCH?OH birincil alkoller (CH3OH metanol bu sonuncu gruba girer). Bu üç sınıf temelde yükseltgenlere karşı davranışlarıyla birbirinden ayrılır: üçüncül alkoller etkilenmez, ikincil alkoller R2 C = O ketonları verir, birincil alkoller ise RCO?H asitleri halinde yükseltgenmiş RCH=0 aldehitleri oluşturur. Öbür özellikler her üç sı nıfta da ortaktır,
— OH grubunda hidrojen atomunun yerini alkali ya da toprak alkali metal kolayca alabilir; elde edilen metalli türev ya da alkolat. eterleri oluşturur:
RONa + R’l -► RO—R’ + Nal.
— OH grubu elektronca fakir atomlarla kolayca birleşir: asitli ortamda alkenler efer-yer’i, aldehitler asetaller’i, asitler esterler’i
R’CH(OR)—CH3 eter
+ R’CH—O -► RCH(OR)2 autal
h R’C02H RC02R ester
—OH grubu yerim, üçüncül alkollerde bir halojen atomuna kolayca bırakır, ama birincil alkollerde bu grup daha zor yer değiştirir: *
ROH -> RCI.
—Yapı elverişli olursa, asitli katalizörler eşliğinde su kaybı alkenlerı doğurur:
CH3—CH^OH —* CH2—CH; + HjO.
Alkoller, karbon atomları sayısı azaldığı ölçüde birleşme dereceleri bakımından suya benzer. Dolayısıyla kaynama noktaları yüksektir ve suda çözünürler (en azından hafif olanlar). Alkoller alkanlar dışında organik maddeler için iyi çözücüdür, ama iyon tuzlarını iyi çözmezler. Metanol, etanol, propanoller, 1- ve 2- buta-noller, sikloheksanol gibi alkollerin önemi sanayide büyüktür.
Organik kimyada alkol işlevi, yukarda sıralanan kimyasal özellikleriyle ve işlev sel OH hidroksil grubuyla belirgin nitelih kazanır. Öte yandan glüsitler, gliserin ste roller gibi çok sayıda karmaşık üründe de sözkonusu işleve rastlanır.
—Şarapç. Alkol katma işlemi iki biçimde gerçekleştirilir: 1) yasal yol: mistel, likör şa rapları, vermut, aperitif vb. yapımı için al kol katma; 2) yasal olmayan yol: adi şa
rapların derecelerini yükseltmek için alkol katma.
—Ted. Tedavi amacıyla, 90° ve 60°’iik alkol, dıştan sürülürse derinin ve yaraların dezenfeksiyonuna yarar. Eski İslam hekimlerinden bu yana alkol, şarap ya da mayalanmış herhangi bir içki halinde ilaç olarak kullanılmıştır (şarap ispirtosu). Son zamanlarda bile, yorgunluk ve akut hastalıklarda,sulandırılmış olarak (Todd-ase-tat posyonu) kullanılmak üzere salık verilmektedir. Bugün de gerektiğinde, deli-rium tremens hastalığının tedavisinde sulandırılarak damardan verilir.
