Amin, İdi

Tam adı îd i a m în d a d a o u m e e
(d. 1924/25, Koboko, Uganda), 1971-79
arasında devlet başkanlığı yapmış Ugandalı
asker.
Uganda’nın kuzeybatısındaki küçük Kakwa
kabilesinden gelen Amin, pek az öğrenim
gördü. 1943’te İngiliz sömürge ordusuna
bağlı Afrika Kraliyet Tüfekli Birliği’ne
katıldı. II. Dünya Savaşı sırasında Müttefiklerin
Birmanya seferinde, daha sonra
İngilizlerin Kenya’daki Mau Mau Ayaklanmasına
(1952-56) karşı giriştiği harekâtta
görev aldı. 1951-60 arasında Uganda ağır
sıklet boks şampiyonluğunu elinde tuttu.
Ayrıca ünlü bir rugby oyuncusuydu.
Uganda’nın 1962’de bağımsızlığına kavuşmasından
önce subay rütbesi alan birkaç
Ugandalı askerden biri olan Amin, ülkenin
yeni devlet başkanı ve başbakanı Milton
Obote ile yakın bir dostluk kurdu. 1965’te
Kongo’daki (bugün Zaire) ayaklanmacılarla
kurduğu ilişkinin skandala yol açması, onun
1966’da ordu ve hava kuvvetleri komutanlığına
getirilmesini engellemedi. Obote ile
arasının açılması üzerine 1970’te bu görevden
alındı. 25 Ocak 1971’de bir askeri darbe
yaparak devlet başkanı ve silahlı kuvvetler
başkomutanı oldu. 1975’te mareşal rütbesini
aldı, 1976’da da kendisini ömür boyu
devlet başkanı ilan etti.
Bundan sonra bütün yetkileri elinde toplayarak
ülkeyi tek başına yönetti. Davranışları
kurnazlıkla soytarılık, kibarlıkla vahşilik
arasında sürekli değişiyordu. Genellikle
aşın milliyetçi bir tutum takındı. 1972’de
bütün Asyalıları sımrdışı ederek ülke ekonomisini
çöküntüye uğrattı. Halka açık
konuşmalarında İngiltere ve ABD’ye hakaretler
yağdırdı. Müslüman olduğundan,
Uganda’yla İsrail arasındaki dostça ilişkilere
son vererek Libya’yla Filistinlilerin yanında
yer aldı. Temmuz 1976’da Filistinlilerin,
içinde İsrailli ve başka Yahudi yolcuların
bulunduğu bir Fransız yolcu uçağını
Entebbe’ye kaçırması olayına doğrudan karıştı.
Tanzanya ve Kenya ile başlattığı sınır
çatışmaları Doğu Afrika Topluluğu’nu zayıflattı,
Uganda’da Akoli ve Lango gibi kabilelerin
yok edilmesini de Amin’in emrettiği söylendi.
Onun bu davranışı ülkede öteden beri
bir sorun olan kabileciiiği aşın ndktalara
vardırdı. Amin’in yönetimi boyunca 100 –
300 bin arasında Ugandalmın işkenceden
geçirilerek öldürüldüğü haberlerinin yayıldığı
bir sırada Uganda, TanzanyalI askerlerce
desteklenen milliyetçi Ugandalı gerillalann
saldırısına uğradı (Ekim 1978). İstilacı
güçlerin başkent Kampala’ya varmasından
kısa bir süre önce, 13 Nisan 1979’da Amin
ülke dışına kaçtı. Önce Libya’ya geçti,
ardından Suudi Arabistan’a yerleşti.
1974’te Amin’le birlikte yapılan çalışmalar
sonunda General İdi Amin Dada adlı bir
Fransız belgesel filmi çekildi. Aynı yıl David
Martin’in röportaj biçiminde yazdığı General
Amin adlı yaşamöyküsü yayımlandı. 1977’de
de Amin’in eski bir bakanı olan Henry
Kyemba’nın A State o f Blood: The inside
Story o f idi Amin (Kandan Bir Devlet: İdi
Amin’in İçyüzü) adlı kitabı çıktı.