ARTVİN

A R T V İN ; Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan
bir serhat şehri. Dik bir yamaç üzerine kurulan, târihî
ve tabiî güzellikleri ile göz kamaştıran Artvin;
kuzeydoğusunda Gürcistan sınırı, güneydoğusunda
Kars, güneyinde Erzurum, batısında Rize ile
çevrilidir. Kuzeybatısında Karadeniz’e, ortalama
50 kilometrelik kıyısı vardır. İl toprakları 40°35’
ve 41°32’ kuzey enlemleri ile, 41°07’ ve 42°26’
doğu boylamları arasında yer alır. 7.436 kilometrekarelik
yüzölçümü ile en küçük illerden biridir.
Trafik numarası (08)’dir.
İsminin Menşei
Artvin’in ismi üç bin senelik târihi boyunca çeşitli
defâlar değişmiştir. Artvin ismi, bu şehri kuran
Türk İskit Beyinin adından gelmektedir. Osmanlı
Devleti zamânında Livâ olan şehir, 1923’te
Rize’ye bağlı ilçe, 1936’da Çoruh ismiyle il ve
1956’da ilin adı Artvin olmuştur.
Târihi
Artvin çok eski bir yerleşim yeridir. M.Ö. 3000
yıllarında Orta Asya’dan göç ile gelen Türk kavimlerinden
Hurriler, Artvin’e yerleştiler. Anadolu’ya
ilk gelen Türk kavimlerine târihçiler; Guti, Guta,
Şatu, Kut, Kas isimlerini verdiler. Artvin’deki
Hurriler M.Ö. 2000 senesinde güneye Mezopotamya’ya
indiler. Alparslan’ın 1071 Malazgirt Zaferine
kadar Türklerin Anadolu’ya göçleri devâm etti.
Son olarak Dokuz Oğuzlar 1071’de, büyük bir
kitle hâlinde gelip Anadolu’ya yerleştiler.
Orta Asya asıllı Oğuz koluna âit Gutiler, Mezopotamya’ya
inerek Akkadların yerine devlet
kurdular. At kültürünü yayan (atı nakliye için ilk
kullanan) bunlardır.
Kastlar da bir Oğuz koludur. Mezopotamya’da
Gutilerden sonra ikinci Oğuz devletidir. Bitlis’teki Gusi
Yaylası, Antalya’da Kuzköy, Güneydoğu Anadolu’da
Gogusos Kalesi ilk Oğuz göçünden kalmadır.İlk Oğuz göçünden sonra ikinci büyük Oğuz
göçü İskit adı altında başlar. M.Ö. 680 senesinde İskit
Türkleri Artvin’e ve Çoruh vâdisine yerleştiler.
Târihî vesikalar o devirde en medenî topluluğun İskitler
olduğunu bildirir. M.Ö. 250 senesinde Horasan’a
gelen Arsaklılar Türk kavmi, M.Ö. 149’da
Artvin’i ele geçirdi. Sonra Yunan kültürü ile Yunanlılaşmış,
aslında Pers asıllı olan Pontus Krallığı
şehri eline geçirdi. Bizans ile Sâsânîler arasında
el değiştirdi. Hazret-i Osman zamânında Emir
Habib bin Mesleme emrindeki İslâm ordusu, Erzurum
Yaylasında Bizans ordusunu yenerek, Çoruh
Vâdisi ve Artvin’i İslâm devletine kattı. Daha sonraları
Romalılar, Persler, Emevî ve Abbâsîler bu
bölgeye hâkim oldular. Abbâsî halifeliğine bağlı
Oğuz Beyliği kuruldu. Artvin 1071 Malazgirt Savaşından
sonra Selçuklu Türklerinin eline geçti.
Esâsında şehir daha önce Türkleşmişti. Selçuklulardan
sonra buraya sırasıyla; Moğollar, İlhanlılar,
Celâyirliler, Karakoyunlular, Timurlular, Akkoyunlular
ve Safevîler hâkim oldular.
Fâtih Sultan Mehmed Han zamânında Osmanlı
Devleti sınırları içine alındı. 1878 Osmanlı-Rus
Savaşında Rusya tarafından işgâl edildi. 43 sene
anavatandan ayrı kaldı. Türk İstiklâl Savaşında Kâzım
ÎCarabekir Paşa, Ermeni ordusunu yenince,
Artvin 7 Mart 1921 ’de yeniden anavatana kavuştu.
Fizikî Yapı
Dağlar: Artvin, Türkiye’nin en dağlık bölgesidir.
% 80’i dağlıktır. Doğu Karadeniz dağlarının doğusunda
yer alır. Başlıca büyük dağları Kaçkar Dağı
(3932 m), Kükürt Dağı (3334 m), Gül Dağı (3131
m) ve Karçal Dağı (3428 m)dır. Kars sınırında ise Yalnızçam
Dağları (2957 m) bulunur. Arsiyon Dağı
(3170 m), Parmak Dağı (2900 m), Çadır Dağı (3054
m), Kurt Dağı (3224 m) diğer yüksek dağlandır.
Çoruh Irmağının vâdisi Artvin’i ikiye böler.
Arâzi çok engebelidir.
Ovaları: Artvin’de mühim ve büyük ovalar
yoktur. Ova sayılan bir kaç düzlük vardır. Sundura
deresinin Karadeniz’e döküldüğü yerde alüvyonlu
bir sâha ile Zeytinburnu’nda 3-4 kilometrekarelik
bir düzlükten ibârettir. Artvin’de pekçok
vâdi vardır. Fakat dar ve derin olduğu için ekime
pek müsâit değildir. Vâdilerin en büyüğü 100 km
uzunluğundaki Çoruh Vâdisi ile Berta, Ardanuç,
Barhal ve Murgul vâdileridir.
Akarsuları: Artvin ilinin en önemli akarsuyu
Çoruh Irmağıdır. Artvin içindeki diğer akarsular ise
Çoruh Irmağına dökülürler. Erzincan’ın Mescit
Dağlarından çıkan Çoruh Irmağı Gümüşhâne ve
Erzurum’dan da geçer. Erzurum’dan geçerken
Tortum ve Oltu çayları Çoruh’a karışır. 442 kilometrelik
Çoruh Irmağının 150 kilometresi Artvin’den
geçer. Bu ırmak Rus sınırından girip Batum’un
güneyinde denize dökülür. Artvin’in diğer
akarsulan ise; Murgul Deresi, Ardanuç Suyu, Berta
Deresi, Deviskel Deresi ve Klaskur Deresi olup,
hepsi de Çoruh Irmağı ile birleşirler.
Göller: Mühim ve büyük göl yoktur. Fakat
“Karagöl” ismi verilen buzul göller vardır. Başlıcaları
Horasan Dağı dibinde bulunan Karagöl, Ardanuç
yakınında iki karagöl ile Şavşat ve Borçka
yakınındaki Karagöllerdir. Şavşat yakınında yerden
kaynayan göle ise Akgöl denir. Bu göllerin
hepsinde bol mikdârda alabalık vardır.İklim ve Bitki Örtüsü
Artvin’de iki farklı iklim görülür. Karadeniz kıyıları
ıjık ve yağışlıdır. İç kısımlar ve dağlık bölgelerin
iklimi serttir. Kıyılarda yaz ve kış arasında
büyük ısı farkı yoktur. Dağlık iç bölgede kışlar
kar yağışlı ve yazlan serin geçer. Sıcaklık -4 ile +23
derece arasındadır. Yağış farklılıklar gösterir. Hopa’da
2.069 milimetre iken, Yusufeli’nde 296 milimetredir.
Kafkas Dağlarının sağladığı imkânla
Hopa’da Akdeniz iklimi hüküm sürer.
Artvin ilinin üçte biri ormanlıktır. Ormanlar
daha çok deniz kıyısındadır. Ekilen arâzi 35.000
hektardır (çay bahçeleri dâhil). Arâzi kışın beyaz,
yazın ise yemyeşildir. Vâdiler, meyveliktir. Karadeniz
sâhilinde turunçgiller, zeytin ve çay yetişir.
Ekonomi
Tarım: Artvin’in ekonomici tarıma dayanır.
Ekime müsâit arâzinin az olmasına rağmen nüfûsun
% 80’i tarımla uğraşır. Fakat%elirin ancak %
30’u tarımdan sağlanır. Artvin’de en çok çay, patates,
buğday, mısır, arpa, fasülye, soğan, tütün, pirinç;
meyve olarak da; fındık, portakal, mandalina,
elma, armut, üzüm, ceviz, kestâne, kiraz, vişne,
şeftali, erik ve kayısı yetişir. r
Tarım henüz modem hâle gelmemiştir. Zengin
su potansiyeline rağmen sulama tesisleri çok azdır.
Traktör ve teknik zirâî araçların sayısı fazla değildir.
15 bin dönüm üzüm bağı vardır.
Hayvancılık: Mer’a ve otlakların azlığı ve
karlı günlerin çokluğu sebebiyle hayvancılık gelişmemiştir.
Komşusu Kars’da ise hayvancılık çok
ileridir.
Ormancılık: Artvin orman bakımından çok
zengindir. Yüzölçümünün % 35’e yakını ormanlıktır.
Her sene 300 bin metreküp inşâat kerestesi ile
500 bin ster yakacak odun istihsâl edilir. Ormanları
ağaç cinsleri bakımından zengin ve verimlidir. Ormanlarında
kızılağaç, kayın, gürgen, meşe, kestâne,
lâdin, köknar, ardıç ve sarı çam bulunur.
Mâdenleri: Türkiye’nin en zengin bakır mâdeni
rezervine sâhip ili Artvin’dir. Murgul ve Kuvarskan’da
bulunan bakır mâdenleri, Karadeniz
Bakır İşletmeleri tarafından işletilmektedir. Ayrıca
betonit, manganez, kurşun ve linyit yatakları
vardır. Fakat bunlar henüz işletilmemektedir.
Enerji: Artvin, elektrik enerjisini Hopa termik
santralı ile Tortum ve İkizdere hidroelektrik sandallarından
temin eder. Ayrıca enterkonnekte sisteme
bağlıdır.Sanâyi: Artvin’de sanâyi muayyen kollarda sınırlıdır.
Etibank’a bağlı Bakır İşletmeleri, kamu ve
özel sektöre âit lif levha fabrika ve atölyeleri (senelik
toplam istihsal 70 bin ton), çay ve kereste fabrikaları,
mobilya, dokuma, gıdâ ve metâl eşyâ
imâlâthâneleri vardır.
Ulaşım: Ulaşım bakımından yetersiz olan Artvin’de
demiryolu ve hava alanı yoktur. Ulaşım, denizyolu
ve karayoluna dayanır. Hopa limanı her
türlü gemilerin yanaşmasına elverişlidir. Sâhildeki
karayolu iyi kalitededir. Fakat içlere doğru giden
yollar stabilize yollardır. Köyler ile kentler arasındaki
yollar yetersizdir. Hopa limanının yükleme
ve boşaltma kapasitesi 500 bin tona yakındır. Hopa-
Artvin-Göle-Kars-Doğubeyazıt-Gürbulak yolu ile
İran’a mal taşınır. Artvin-İstanbul 1361 km, Artvin-
Ankara 997 km, Artvin-İzmir 1357 kilometredir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
7.436 kilometrekare yüzölçüme sâhib olan
Artvin’in, 1990 nüfus sayımına göre toplam nüfûsu
212.833 olup, bunun 66.097’si şehirlerde,
146.736’sı köylerde yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu
29’dur.
Eğitim: Okur-yazar oranının en yüksek olduğu
illerimizden birisi de Artvin’dir. Okur-yazar
nisbeti % 90’dır. İlde 23 anaokulu, 479 ilkokul, 48
ortaokul, 8 meslekî ve teknik ortaokul, 9 lise, 12
meslekî ve teknik lise vardır. Bütün köylerde ilkokul
vardır. Yüksek tahsîle devâm edenlerin sayısı,
nüfûsuna göre diğer illerden daha fazladır.
Örf ve âdetler, folklor: Artvin’in kendisine
mahsus zengin bir kültür ve folklor mîrâsı vardır.
Halk edebiyatı, el sanatları, eğlence, yemek ve
kıy âfet bakımından oldukça zengindir. Artvin’den
yüzlerce şâir yetişmiştir. Zuhûrî, İznî, Keşfi, Dîdârî,
Efkârî ve Ali Fahri gibi âşık ve şâirler başlıcalarıdır.
Halk oyunlarında Erzurum, Kars, Karadeniz
ve Kafkasya’nın tesiri büyüktür. Başlıca
oyunları : Sarıçiçek, Atabarı, Karabağ, Kubak,
Uzundere, Delihoron ve Düzhoron’dur.
İlçeleri
Artvin’in biri merkez olmak üzere 7 ilçesi
vardır.
Merkez: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
33.183 olup, 20.306’sı ilçe merkezinde 12.877’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 14,
Ortaköy-bucağına bağlı 5, Zeytinlik bucağına bağlı
13 köyü vardır. Yüzölçümü 1052 km2 olup, nüfus
yoğunluğu 32’dir.
İlçe toprakları genelde dağlıktır. Toprakları
sulayan Çoruh Nehri bu dağlık arâziyi ikiye böler.
Çoruh Vâdisinde yer yer düzlükler vardır. Dağlar
sık bir ormanla kaplıdır. Çok değişik ağaçlarla
kaplı bu ormanlar aynı zamanda bir av sahasıdır.
Ekonomisi tarıma bağlıdır. Başlıca tarım ürünleri
tahıl, mısır, fasülye, tütün, zeytin ve meyvedir.Hayvancılık ve ormancılık ekonomide önemli yer
tutar. En çok sığır ve koyun beslenir. Arıcılık gelişmiş
olup, balı meşhurdur. Lif ve levha fabrikası
ilçenin tek sanayi kuruluşudur.
İlçe merkezi Çoruh Nehrinin iki yakasında
dağların eteklerinde yer alır. İlçe belediyesi 1923’te
kurulmuştur.
Ardanuç: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
17.782 olup, 5052’si ilçe merkezinde 12.730’u
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 37,
Aşağıırmaklar bucağına bağlı 11 köyü vardır. Yüzölçümü
969 km2 olup, nüfus yoğunluğu 18’dir.
İlçe topraklan dağlıktır. Dağlar derin akarsu vâdileriyle
parçalanmıştır. Doğu ve güneyinde Yalnızçam
Dağlan yer alır. Dağlarda birçok yayla vardır. İlçe
topraklanndan kaynaklanan sulan Ardanuç suyu
toplar. Karagöl adıyla bilinen üç ayn göl bulunur.
Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. En çok sığır
ve koyun beslenir. Hayvânî ürünler Bülbülan
Yaylasında pazarlanır. Tarıma elverişli arâzi azdır.
Akarsu vâdilerinde buğday, arpa, tütün ve mısır yetiştirilir.
Küçük dokuma atölyelerinde şal denilen
yünlü kumaşlar dokunur.
İlçe merkezi Ardanuç Suyu kenarında kalenin
bulunduğu tepenin eteklerinde kurulmuştur. İl
merkezine 42 km mesâfededir. İlçe belediyesi
1945’te kurulmuştur.
Ar havi: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
18.351 olup, 10.048’i ilçe merkezinde, 8303’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 21,Ortacalar bucağına bağlı 8 köyü vardır. Yüzölçümü
314 km2 olup, nüfus yoğunluğu 58’dir.
İlçe toprakları genelde dağlıktır. Dar bir kıyı
şeridinin hemen ardından dağlar yükselir. Dağlar
kayın, gürgen, kızılağaç, ladin, köknar ormanları
ile kaplıdır.
Ekonomisi tanm ve ormancılığa dayalıdır. Başlıca
tarım ürünleri çay, fındık, meyve ve mısırdır.
Ayrıca az miktarda buğday ve arpa yetiştirilir. Kıyı
kesimlerinde balıkçılık yapılır. Dokumacılık yaygındır.
Çay fabrikası ilçenin tek sanâyi kuruluşudur.
İlçe merkezi, Arhavi Çayının Karadeniz’e döküldüğü
düzlükte Karadeniz kıyı yolu üzerinde
kurulmuştur. Rize-Hopa karayolu ilçe merkezinden
geçer. İl merkezine 79 km mesâfededir. İlçe belediyesi
1946’da kurulmuştur. Tabiî güzelliği eşsiz
olan bir ilçedir.
Borçka: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
30.329 olup, 6102’si ilçe merkezinde 24.227’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 19,
Câmili bucağına bağlı 5, Muvalı bucağına bağlı 7
köyü vardır. j
İlçe toprakları, Doğu Karadeniz kıyı dağları
ile kaplı bir alanda yer alır. Dağlar akarsu vâdileriyle
derin bir şekilde parçalanmıştır. En önemli akarsuyu
Çoruh Nehridir. Aralık köyü yakınındaki Karagöl
ilçenin tek gölüdür.. Dağlar kayın, ladin, kızılağaç,
kestane, meşe, köknar ormanları ile kaplıdır.
Ekonomisi hayvancılık ve tarıma dayalıdır.
Ekime elverişli alanların az olması sebebiyle, tanm sınırlı olarak yapılır. Başlıca tanm ürünleri; mısır,
tahıl, çay, tütün, fındık, patates ve elmadır.
En çok sığır beslenir. İpekböcekciliği gelişmiştir.
Borçka Devlet Kereste Fabrikası ilçenin tek sanâyi
kuruluşudur.
İlçe merkezi, Çoruh Irmağı kıyısında kurulmuştur.
Hopa-Artvin karayolu ilçeden geçer. İlçe
belediyesi 1927’de kurulmuş olup, 1928’de ilçe yapılmıştır.
Hopa: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
30.862 olup, 11.507’si ilçe merkezinde 19.355’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 17,
Kemalpaşa bucağına bağlı 10 köyü vardır. Yüzölçümü
289 km2 olup, nüfus yoğunluğu 107’dir.
İlçe toprakları dar bir kıyı şeridi ile hemen
ardından yükselen dağlarla kaplıdır. Güneyinde
Balıklı Dağları yer alır. Dağların denize bakan
yamaçları gür ormanlarla kaplıdır. Bol yağış aldığından
toprakları yemyeşil bir görünüme sâhiptir.
Ekonomisi tarım ve tarıma bağlı sanâyiye dayalıdır.
Başlıca tarım ürünleri çay, fındık olup, ayrıca
az miktarda elma, armut, pirinç ve turunçgiller
yetiştirilir. İlin en çok çay üretimi yapılan ilçesidir.
İlçe merkezinde ve Kemalpaşa bucağında birer çay
fabrikası vardır. Kıyı kesimlerde balıkçılık yapılır.
İlçe merkezi Karadeniz kıyı yolunun bittiği
yerde, deniz kıyısında kurulmuştur. İlçe tarım ve
sanâyi ürünlerinin satıldığı bir ticâret merkezidir.
Karadeniz Bakır İşletmelerine bağlı Çakmakkaya
te’sislerinden borularla Hopa limanına akıtılan derişik
bakır, gemilerle Samsun’a gönderilir. İl merkezine
69 km mesâfededir. İlçe belediyesi 1923’te
kurulmuştur.
Murgul: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
11.951 olup, 4278 ’i ilçe merkezinde 7673 ’ü köylerde
yaşamaktadır. Merkez’e bağlı 9 köyü vardır. Borçka
ilçesine bağlı bucak iken 19 Haziran 1987’de
3392 sayılı kânunla ilçe merkezi hâline getirildi.
İlçe toprakları genelde dağlıktır.Dağlar ormanlarla
kaplıdır.Topraklarında bulunan bakır yatakları
çok eski zamandan beri işletilmektedir.
İlçe ekonomisi bakır mâdenciliğine ve buna
bağlı îmâlat sanâyiine dayalıdır. Etibank tarafından
çıkarılan bakır Hopa limanından gemilerle Samsun’a
gönderilir. Çevreye yayılan bakır tozları ve
Murgul Deresine akıtılan yıkama suları önemli
ölçüde çevre kirliliğine sebeb olmaktadır. Murgul
Vâdisinde tarım yapılır ise de, bakırın sebeb olduğu
çevre kirliliği verimi % 80 oranında düşürmüştür.
Hopa ilçesine 20 km mesâfededir.
Şavşat: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
33.315 olup, 4850’si ilçe merkezinde 28.465’i köylerde
yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 35, Meydancık
bucağına bağlı 14, Veliköy bucağına bağlı
12 köyü vardır. Yüzölçümü 1317 km2 olup, nüfus
yoğunluğu 25’tir.İlçe toprakları dağlıktır. Kuzey ve kuzeybatısında
Karaçal Dağı, doğu, güney ve güneybatısında
Yalnızçam Dağları yer alır. Topraklarından
kaynaklanan sular ilçe sınırı dışında Çoruh Nehrine
karışır. Öerta Suyu vâdisi, dağları derin biçimde
parçalamıştır. Dağlar sarıçam ve köknar
ormanlarıyla kaplıdır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Ekime elverişli
arâzisi az olmasına rağmen elde edilen ürün fazladır.
Başlıca tarım ürünleri patates, elma, buğday
ve armut olup, ayrıca az miktarda arpa, mısır ve fasülye
yetiştirilir. Hayvancılık ilçe ekonomisinde
önemli yer tutar. Çok sayıda koyun beslenir. Arıcılık
gelişmiştir. İlçe topraklarında çinko, bakır,
kurşun, feldispat ve manganez yatakları vardır.
İlçe merkezi Ardahan-Kars karayolu üzerinde
kurulmuştur. İl merkezine 67 km mesâfededir. Eskiden
Satlel adlı küçük bir köy iken Cumhuriyetten
sonra Yeniköy adıyla bilinen bugünkü yerine
taşındı. İlçe belediyesi 1928’de kurulmuştur.
Yusufeli: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
37.060 olup, 3954’ü ilçe merkezinde 33.1 Ö6’sı
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 23,
Demirkent bucağına bağlı 6, Kılıçkaya bucağına
bağlı 10, Öğdem bucağına bağlı 6, Sarıgül bucağına
bağlı 8 köyü vardır. Yüzölçümü 2327 km2
olup, nüfus yoğunluğu 16’dır.
İlçe toprakları dağlıktır. Dağlar derin akarsu
vâdileriyle parçalanmıştır. Büyük bölümünü Doğu
Karadeniz dağları kaplar. Dağlardan kaynaklanan
suları Çoruh Nehri toplar. Önemli akarsuları
Altıparmak ve Oltu çaylarıdır. Dağlar, ladin, köknar
ve sarıçam ormanları ile kaplıdır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri patates arpa ve buğday olup, az miktarda
meyve ve sebze yetiştirilir. Çayırlarla kaplı yaylalarda
hayvancılık yapılır. Sığır ve koyun en çok
beslenen hayvanlardır. Arıcılık gelişmiştir. Ormancılık
ve orman ürünlerinin işlenmesi ekonomide
önemli yer tutar. İlçe topraklarında kaolin yatakları
vardır.İlçe merkezi Altıparmak Çayı vâdisinin Çoruh
Vâdisine açıldığı kesimde kurulmuştur. İsmi, OsmanlI
Pâdişâhı Abdülazîz Hanın oğlu Şehzâde
Yûsuf İzzeddîn’e izâfeten verilmiştir. Gelişmemiş
bir yerleşme merkezidir. İl merkezine 81 km mesâfededir.
İlçe belediyesi 1950’de kurulmuştur.
Târihî Eserler ve Turistik Yerleri
Artvin, târihî ve tabiî güzellikleri bakımından
zengin bir ilimizdir. Karadeniz’in Antalya’sıdır.
Turizme çok müsâittir. Gerekli yatırımlar sağlanırsa,
çok kıymetli bir turizm merkezi olabilir.
Borçka’da asırlık ormanlar, Şavşat ilçesi göllerinde,
su yüzünde Yunus balıkları gibi gösteri yapan
alabalıklar, senenin 12 ayında buzları erimeyen
Altıparmak Dağları ve bunlara çarpan bulutların
yağmur ve buz hâline gelişinin gözle görülüşü,
buradan ve diğer dağlardan akan buz gibi
suları, Hopa koyu ve sâhilin tabiî güzelliği, derin
vâdiler ve koyu bir yeşillik, romatizmaya iyi gelen
kaplıcaları ile Artvin çok güzel bir ildir. Yarlık
Yaylası, Kafkasör mesire yeri, Gemya Dağı, Hopa-
Sarp arası, Hatila Deresi görülecek yerlerdir.
Artvin ilinde çok sayıda şifâlı su vardır. Fakat
bunların hepsinde yeterli tesis kurulmamıştır. Otingo
Çermiği, Zeytinlik Çermiği (mîde ve barsak
hastalıklarına), Ilıca Köy Çermiği (romatizma hastalıklarına)
ve Ciskaro Mâden Suyu önemlileridir.
Yalnız Haşan Mâden Suyu, Acısu, Erenköy İçmesi
(Borçka), Oruçlu İçmesi, Çirit Düzü ve Meşeli
Mâden Suları (Şavşat) diğer şifâlı sulardır.
Kaleler: Artvin’de çok sayıda kale vardır. Artvin
Kalesi, Köprübaşı semtinde Çoruh köprüsünün
yanındadır. Şimdiki kale bu eski kalenin harabeleri
üzerinde Osmanlı Devleti zamânında yapılmıştır.
Ardanuç Kalesi, Adakale köyü yakınında olup,
Gagratlılar tarafından yapılmıştır. Ferhatlı Kalesi,
Ardanuç’un Ferhatlı köyündedir. Gürcü Kraliçesi
Tamara’nm yaptırdığı Parik Kalesi, Şavşat’a 16 kilometre
uzaklıkta Balıklı köyündedir.
Ayrıca Boselt, Kuvarshan, Melo, Şatlel, Ustamis,
Babilhan, İşhan, Öğdem, Aşbişen, Nihah, Orşnak,
Vecenkert, Petrikisman, Kalmaklı, Kalarçet,
Yukarı Hud ve bunlara ilâveten on kale vardır.
Câmiler, Sâlih Bey Câmii: Korzul Mahallesinde
Sancak Beyi Sâlih Bey tarafından 1793’te yapılan
câminin sanat değeri çok yüksektir. İskenderpaşa
Câmii, Orta Mahalle Câmii, Çarşı Câmii
ve Balcıoğlu Câmii, Hopa’da Sugören Köyü Câmii,
Borçka’da Muratlı Köyü Merkez Câmii, Şavşat’ta
Cevizli, Yusufeli’de Kılıçkaya ve Demirkont
câmilerinin sanat değeri yüksektir.Ortaköy Cumâ Câmii: Yüksek bir tepede
eski bir kilise yıkıntısı üzerine inşâ edilmiştir. Hamamlı
Köyü Câmii, kilise iken câmiye çevrilmiştir.
Ayrıca Artvin’de câmi haline getirilmiş 8 kilise
vardır. Hamamlı (Dolisane) Câmii girişinde güneş
saati vardır. Tibet Kilisesi 1920 senesine kadar
câmi olarak kullanılmıştır.
Türbeler: Artvin’de Ardanuç yakınında Camandar
Baba Türbesi, Seferpaşa Türbesi, Şavşat
yakınında Zor Mustafa Bey Türbeleri yer alır.
Ayrıca Artvin’de Türklerin yaptığı pek çok
târihî köprü ve kemer vardır.