Asya Eyaleti, eski çağlarda Küçük Asya’
mn (Anadolu) en batısında olan ilk Roma
eyaleti. En geniş döneminde sınırlan batıda
Ege kıyısından doğuda Philomelium’un
(Akşehir) ötesinde bir noktaya, kuzeyde
Marmara Denizinden güneyde Rodos Adası
ile Anadolu arasındaki boğaza kadar uzanıyordu.
Eyalet İÖ 133’te, Pergamon (Bergama)
kralı III. Attalos’un, topraklannm
Romalılara kalmasını vasiyet etmesiyle kuruldu.
O zamanlarda, farklı gelişim aşamalanndaki
birçok değişik topluluğu banndmyordu.
Doğal kaynaklar bakımından zengin, boya
hammaddeleri ve yünlü dokumalanyla ünlüydü.
Ama, Roma cumhuriyeti yönetimi
sırasındaki ticari yolsuzluklar, vergiler ve
savaşlar, zenginliğini yitirmesine yol açtı.
Böylelikle Selevkos ve Pergamon krallan
döneminde başlayan Helenleşme ve kentleşme
yönündeki gelişmesi durdu.
İmparatorluk yönetimi altında hızlı bir
toparlanma görüldü. Banşın egemen olduğu
eyalet, senato yönetimi altındaydı. Ephesos’ta
(Efes) oturan, konsül derecesindeki
(cumhuriyet döneminde yönetici genellikle
eski bir praetor [yüksek yönetici]
olurdu) bir prokonsül tarafından yönetilirdi.
Asya kornon’u (birlik) olarak adlandınlan
ve her kentin kendi temsilcilerini gönderdiği
eyalet meclisi yılda bir kez ve her yıl
değişik bir kentte toplanırdı., Meclis, Asyark
olarak bilinen memurlan seçer, kararlar
alır, önerilerde bulunur ve eyalet sorunlanyla
ilgili olarak temsilciler gönderirdi.
Asya Eyaleti’nin büyük kentleri dönemin
önde gelen eğitim ve kültür merkezleriydi.
Eyalette önemli Hıristiyan cemaatleri ve
piskoposluklar geliştiği gibi, Montanizm
gibi önemli heretik hareketler de ortaya
çıkmıştır. İS 3 ve 4. yüzyıllarda, Balkan
eyaletlerinin gelişmesi, askeri gereksinimler
ve Konstantinopolis’in (İstanbul) kurulması,
imparatorluğun ana iletişim yollannı
Ege’den kuzeybatıya kaydınnca, Asya Eyaleti
ekonomik önemini büyük ölçüde yitirdi.
Gene de sahip olduğu ürün ve insan gücü
rezervleri ve tahribata karşı oldukça korunmuş
durumu, Asya Eyaleti’ni Doğu Roma
İmparatorluğu’nun varlığını sürdürmesinde
önemli bir öğe haline getirdi. Diocletianus’
un hükümdarlık döneminde (İS 284-305)
daha küçük yedi eyalete bölündü.
