ASYA
ASYA
•ASYA, beş kıtanın en büyüğü. — Dünya nüfusunun yüzde 57’si bu* kıtada yaşamaktadır (2,3 milyar nüf.).
BEŞERİ ve İKTİSADİ COĞRAFYA
Asya kıtasında nüfus yoğunluğunun kilometrekareye ortalama 50 kişiyi geçmesine karşılık bazı pek geniş bölgelerde nüfus çok azdır: SSCB’nin Asya toprakları (kilometrekareye 4 kişi), bazı ortadoğu ülkeleri (Suudi Arabistan’da kilometrekareye 4 kişi). Tersine, musonlar Asyasında nüfus yoğunlukları yüksektir: Vietnam’da 150 kişi kadar, Hindistan’da 200 kişi. Japonya’da 300 kişiden çok, Tayvan’da 450 kişi, Bangladeş’te 550 kişi. Bu devletlerin içinde ise bölgelere göre değişen çok büyük farklar görülür. Vietnam’da. Annam sıradağlarının hemefı hemen boş olmasına karşılık Kızıl Havza’da kırsal nüfus yoğunlukları kilometrekareye 500 ile I 000 kişi arasında, hatta bazı yerlerde daha da yüksektir. Kalimantan ya da Sumatra’nın hemen hemen boş olmasına karşılık Cava’da da durum böyledir. Bütün bu farkların açıklaması doğal şartlar değildir: Kuşkusuz Asya’da, sıtma bulaştırmak bakımından en tehlikeli etken olan sivrisinekler daha çok dağlarda yaşamaktadır ve bu durum halkın oralardan uzaklaşmış olmasını . açıklar a-ma, öte yandan, bütün allüvyon ve delta ovalarındaki nüfusun da yoğun olmadığını gözden uzak tutmamak gerekir (hatta Borneo’daki bazı deltalarda hiç kimse yaşamamaktadır). Asya’nın kırsal nüfus toplulukları esas olarak köylerde toplaşmış durumdadır. Dağınık konut biçimleri nadirdir (Hindistan’da Kerala’nın güneyi, Çin’de Seçuan). Köylerin ise görünümleri çeşitlidir: Binalar, Türkiye’de, İran’da ve Hindistan’ın büyük bir bölümünde sık; Ben-gal’de, Güney Çin’de, Tonkin’de ve Cava’ da seyrektir ve birbirlerinden bahçelerle ayrılmış durumdadır.
Bu toplulukların faaliyetleri, iklim şartları kadar, alışkanlıklara, yaşama tarzlarına ve mirasçısı oldukları medeniyetlerin özelliklerine bağlıdır. Musonlar Asyasının bazı halkları, yağmurların bol olduğu gözönün-de tutularak pekâlâ tarım yapılabileceği halde sadece «avcılık ve toplayıcılıkla yaşarlar. Ortadoğu’nun sıcak çölleriyle İran’ın soğuk çöllerinde göçebe hayvancılığın geleneksel bir hayat tarzı olmasına karşılık, kimi zaman çok eski yöntemlerle yapılan sulama sayesinde, yerleşik tarımcılığa da rastlanır. Nitekim, yerleşikleşme yönünde sürekli bir gelişme ve gezici hayvancılıkta azalma görülmektedir (bugün göçebeler Ortadoğu nüfusunun ancak yüzde l’i kadardır). \
Asya’da önemli enerji kaynaklan vardır. .Dünya ham petrol ihracatmın büyük bir bölümünü Ortadoğu sağlar. İndonezya da önemli bir petrol ihracatçısıdır. SSCB’de, 1978’den böri ,ülkenin başlıca enerji üreticisi olarak* Ural-Volga bölgesinin yerini Batı Sibirya aldı. Çin’de, enerji üretimi çok arttı. Uzun zaman petrol alanlarında yakılmış olan doğal gaz, gitgide daha çok, bu gazı üreten ülkelerin artan sınai tüketim ve ev tüketimi ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılmakta ya da boru hatlarıyla, gaz tenkerleriyle ihraç edilmektedir (Bru-nei, İndonezya ve Abu Dabi üzerinden Japonya’ya). Japonya Asya’nın en büyük akaryakıt ithalatçısıdır .Yenisey ile Anga-ra’nın dışında, Asya’nın büyük ırmaklarından elektrik üretimi için henüz pek az yararlanılmaktadır. SSCB, kısmen Asya’daki yatakları sayesinde (Kuzbass), dünya ölçüsünde bir taşkömürü ihracatçısıdır. SSCB’ nin Doğu Sibirya’da henüz işletilmeyen dev kömür rezervleri vardır. Çin ve Hindistan da dünya ölçüsünde önemli taşkömürü üreticileridir. Malaysiya ile İndonezya ise en büyük kalay üreticisi ülkeler arasında yer alır. Çin, .tungsten üretiminde dünyada birinci sıradadır. Ama (SSCB dışında) hiçbir Asya ülkesi boksit, bakır, demir, kurşun, manganez, çinko, gümüş ve elmas üretiminde dünyanın ilk beş ülkesi arasında yer almaz. Enerji ve hammadde yetersizliği Japonya’nın (SSCB dışında) en sanayileşmiş Asya ülkesi olmasını önlememiştir.
Bu arada bazı başka Asya ülkeleri de hız-laVsanayileşmektedirler (Güney Kore, Tayt van, Honkong, Singapur) ve onlar da, Japonya gibi, bazı alanlarda (tekstil, elektronik), el emeğinin henüz ucuz olması ve modern fabrikaların daha yüksek bir ran-tabilite sağlaması sonucu, Batılı ülkeler i-çin tehlikeli birer rakip durumuna gelmişlerdir. Ama Asya ülkelerinin pek çoğu henüz azgelişmiştir: Asya (SSCB ve Japonya hariç), dünya gayrisafi hasılasında ancak yüzde 11 oranında yer almaktadır.
asiali (Küştü), turk liyatro ve sinema oyuncusu (Ankara 1942). Ankara Devlet Konservatuvarı Tiyatro Bölümü’nü bitirdi. Ankara Devlet Tiyatrosu’nda oyuncu, radyo ve televizyonda seslendirme sanatçısı olarak çalıştı. Seslendirdiği «Keloğlan» tipiyle tanındı.