Atacama Çölü, İspanyolca d e s ie r t o d e
a t a c a m a , Şıli’nin kuzeyinde, 1.000-1.100
km uzunluğunda, serin ve kurak bölge.
Kesin sınırlan olmamakla birlikte, büyük
bölümü Antofagasta ve Atacama yönetim
bölgelerinde, Loa Irmağının güney kıvnmı
ile Salado ve Copiapö ırmaklarının akaçlama
havzalannı ayıran dağlar arasında yer
alır. Kuzeyde, Tarapacâ bölgesinin içlerine
doğru uzanır.
Çölün büyük bölümünü batıda Cordillera
de la Costa’nın eteklerindeki tuzla çanaklan
ve doğudaki Precordillera’nın yamaçlanndan
aşağıya doğru uzanan alüvyon yelpazeleri
oluşturur. Bu yelpazelerden bazılan
kumluktur ya da kum tepeleriyle kaplıdır,
ama sık sık da çakıltaşı yığınlanna rastlanır.
Atacama Çölü birkaç bölüme aynlabilir.
Batıda, yaklaşık 1.500 m yükseklikte, bazı
doruklan 2.000 m’ye ulaşan kıyı sıradağlan
yer ahr. Bu kesimde kıyı ovası yoktur;
dağlar pek çok yerde yüksekliği 500 m’yi
aşan sarp kayalıklar biçiminde denize iner.
Bu nedenle kıyı limanlan ile iç bölgeler
arasındaki bağlantı güçleşir. Örneğin Iquique
limanından çıkan demiryolu, iç kesimlere
uzanan vadiye ulaşabilmek için 701 m’lik
bir yüksekliği tırmanır.
Çölün iç kesiminde, kuzey-güney doğrultusunda
800 m’yi aşkın bir düzlük biçiminde
uzanan bir çöküntü alanı yer ahr. Daha
doğuda, And Dağlannın, Domeyko Cordillerası
ile başlayan batı dizisi bulunur. Burada,
bazılannın yüksekliği 4.900 m’ye ulaşan
çok sayıda volkanik tepe vardır. Şili’nin
Arjantin ve Bolivya ile olan kuzeydoğu
sınınnda, And Dağlannın batı ve doğu
dizileri arasmda, yüksekliği 4.000 m’ye
ulaşan Atacama Platosu yer ahr.
Atacama Çölü, Güney Amerika’nın, Büyük
Okyanus boyunca uzanan kıraç kıyı
şeridinin bir parçasını oluşturur. And Dağlannın,
tropik Amazon Havzasından gelen
nemli havanın iç bölgelere girmesini engellemesi
yüzünden, Atacama Çölü dünyanın
en kurak bölgelerinden biridir. Bölgede yer
yer artezyen suyu bulunur; ama bor içeren
bu sular tanm için elverişli değildir. Loa
Irmağının kuzeyindeki Pampa del Tamarugal’da
yeraltı sulan üzerinde tuz yataklan
oluşmuştur.
Kıyı kesimindeki kuraklık, Antarktika’dan
soğuk su getiren ve soğuk havanın okyanus
yüzeyinde, sıcak havanın ise daha yüksekte
yer almasına yol açan Peru (Humboldt)
Akıntısının bir sonucudur. Bu koşullar, sis
ve katman bulutlan oluşturursa da yağmur
getirmez. Iquique ya da Antofagasta’ya, bir
yüzyıl boyunca ancak üç dört kez sağanak
yağar.
Çölde sıcaklık, aym enlemdeki başka yerlerle
karşılaştınldığmda oldukça düşüktür.
Yazın ortalama sıcakhk Iquique’de 19°C,
Antofagasta’da 18°C’dir.
Atacama Çölü değerli doğal kaynaklan,
özellikle de Antofagasta’mn kuzeydoğusunda
ve Iquique’nın iç kesimlerinde bulunan
sodyum nitrat yataklan dolayısıyla, 19.
yüzyılda uzun süre Şili, Bolivya ve Peru
arasmda uyuşmazlık konusu oldu. Bölgenin
büyük bölümü Bolivya ve Peru’ya aitti; ama
madencilik sektörü, Şili hükümetinin büyük
bir güçle desteklediği Şilili işadamlannm
eÜndeydi. Bu üç ülke arasında çıkan Pasifik
Savaşı’nı (1879-83) kazanan Şili, 1884’teki
Ancön Antlaşması ile, daha önce Peru ve
Bolivya’nın denetiminde bulunan bölgeleri
ele geçirdi. Bolivya ise bu antlaşmayla.
Büyük Okyanustaki bütün kıyı şeridini
yitirdi.
Atacama Çölü, I. Dünya Savaşı’na değin
Şili’nin başhca gelir kaynaklanndan biriydi.
Çölün orta kesimindeki çöküntü alanında
ve kıyı sıradağlan arasındaki bazı havzalarda
bulunan nitrat yataklan, 19. yüzyılın
ikinci yansından sonra düzenli olarak işletilmeye
başladı. Iquique, Caldera, Antofagasta,
Taltal, Tocopilla, Mejillones ve daha
kuzeydeki Pisagua gibi kentlerde limanlar
inşa edildi; dağlan aşıp bölgenin içlerine
kadar giren demiryollan döşendi. I. Dünya
Savaşı’ndan önce dünya nitrat tekelini elinde
tutan Şili’de çıkanlan nitrat miktan bazı
yıllarda 3 milyon tonu buldu. Aynca nitrat
ihracından elde edilen vergiler devlet gelirinin
yansını oluşturuyordu. Yapay yöntemlerle
nitrat elde etme tekniklerinin gelişmesiyle
birlikte, Şili’nin nitrat ihracatının boyudan
bölgesel bir pazar düzeyine indi.
Cordillera’mn yüksek kesimlerinde bugün
de bir miktar kükürt çıkanhr. Ama bölgenin
ana gelir kaynağı, And Dağlanndaki
Chuquicamata’da ve kıyıdaki Paposo’da
bulunan bakır madenleridir.
Atacama Çölünde bir ölçüde çiftçilik de
yapılır, ama bu ancak birkaç bin kişinin
geçimini sağlamaya yeter. Pica’da limon,
San Pedro de Atacama’daki tuz bataklıklannın
kıyılannda ise çeşitli ürünler yetiştirilir.
Chuquicamata yakınlanndaki Çalama’
da, patates ve yonca tarlalannı sulamak için
Loa Irmağından yararlanılır.
