Azerbaycan

Azerbaycan
DEVLETİN ADI…….. Azerbaycan Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ………………………………………… Bakü
NÜFUSU……………………………………..7.145.000
YÜZÖLÇÜMÜ……………………………86.600 km2
RESMÎ DİLİ……………………………………. Türkçe
DÎNİ………………….. ………………………..İslâmiyet
PARA BİRİMİ……………………………………Manat
Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine Kafkas
Dağlarının Hazar Denizine bakan güneydoğu eteklerinde
kurulan bir Türk ülkesi. Batısında Ermenistan,
kuzeybatısında Gürcistan, güneyinde İran,
doğusunda Hazar Denizi yer alırTârihi
Azerbaycan, târih sahnesinde M.Ö. 6. asırdan
îtibâren görülmeye başlar. Jeopolitik durumu
îtibâriyle, devamlı istilâlara uğramış ve çeşitli
devletlerin hâkimiyeti altında kalmıştır. Bu bölgede
kurulan ilk devlet, Ahameni Komutanı Sahrap Atropates’in
temellerini attığı krallıktır. Atropates
Krallığının ismi zamanla değişikliklere uğramış,
Sâsânilerce Âzurbeycan, Süryânilerce Âzerbaigan
olarak isimlendirilmiştir. Türkler ve İranlılar
ise bölgeye Azerbaycan ismi vermişlerdir.
Atropetes Krallığından sonra bölgeye sırasıyla
Selevkoslular, Ermeniler, Romalılar ve Sâsânîler
hâkim olmuşlardır. Türklerin buraya esaslı
yerleşmeleri M.S. 4. ve 5. asırlarda olmuştur.Daha sonra Sâsânî Hükümdân Nûşirevân bölgeye
İranlıları yerleştirme politikasını tâkip etmiştir.
Yedinci asırdan îtibâren büyümeye başlayan İslâm
devleti Azerbaycan’ı fethe başladı. Bu fetih hareketi,
643’te bölge tamâmen Müslümanların hâkimiyeti
altına geçmesiyle tamamlandı. Daha sonra
Abbâsîler burayı Türk emirler vâsıtasıyla idâre
ettiler. Abbâsî Devletinin yıkılmasıyla, bu topraklarda
birtakım yerli hânedânlar beylik kurdular.
Yedinci asırdan îtibâren Selçuklu Akıncıları Azerbaycan’a
girdiler. Fakat burada kesin bir hâkimiyet
tesis edemediler. 1015-1016’dan sonra buraya
Oğuz boyları yerleşmeye başladı. 1043 senesinde
Tuğrul Bey, amcası ve amcaoğlunu buraya fethe
gönderdiyse de, BizanslIlarla uzun süren çarpışmalardan
bir netîce alınamadı. Azerbaycan’ın kesin
Selçuklu hâkimiyeti altına girmesi Sultan Alparslan
devrinde olmuştur.
Azerbaycan, 12. ve 13. asırlar arasında Atabegler
ve Harezmşahların hâkimiyeti altına girdi.
Daha sonra Moğollar, bölgeye 1320’de girmeyebaşladı. Cengiz’in burada hâkimiyeti kısa sürdü,
Cengiz’in ölümünden sonra Azerbaycan Cuci milletinin
istilâsına uğradı. Onlardan sonra İranlılann
hâkimiyetine giren Azerbaycan, bir süre sonra da
Altmordu Devletinin hâkimiyetine girdi. On altıncı
asrın ilk yarısına kadar bu istilâlar devâm etti.
Azerbaycan’a ilk Osmanlı seferi ise 16. asırdan îtibâren
başladı. Yavuz Sultan Selîm Han Safevîlerle
olan savaşları esnâsmda, 1514’te Tebriz’i aldıysa
da, şehir tekrar Safevîlerin eline geçti.
1534’te Kânûnî Sultan Süleymân Han Tebriz’i aldı
ve ertesi sene bütün Azerbaycan’ı fethetti.
1555’te çıkan karışıklık sonucu Azerbaycan tekrar
Safevîlere bağlandı. Sultan Üçüncü Murâd Han
devrinde tekrar OsmanlIların eline geçti.
1539’dan sonra Azerbaycan’da muhtelif hanlıklar
kuruldu. Bunlarda kargaşalık; 19. asra kadar devâm
etti. Bu asırda bâzı kalkınma hareketleri başla-,
dıysa da, sonuçlan ancak 20. asrın başlannda görüldü.
Nihâyet, 28 Nisan 1920’de kızılordunun istilâ-,
sı ile Sovyet rejimi îlân edildi. Azerbaycan bugünü
kü statüye gelene kadar, Gürcüler-Ermeniler ile bir:
likte Kafkasya federasyonu şeklinde idâre edildi.
5 Aralık 1936’da topraklarının bir kısmı Ermenilere
bir kısmı da Gürcülere verildi. Böyleçe
Kafkasya’da kalan Azerbaycan toprakları üzerin-*
de Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan olmak,
üzere Rusya’ya bağlı üç cumhûriyet kuruldu.
Komünistlerin istilâsı sırasında, milletin arasına
bozuk fikirler yerleşmeye başladı. Bu arada İslâmiyeti
bozucu, reformist fikirler de gelişti. Millet,
bu reformistler ile komünistler arasında şaşırdı
ve komünizme karşı yapılan başkaldirmalar
başladı. Ancak bunlar her defâsmda çok kanlı olarak
kızılordu tarafından bastırıldı. Komünistlerekarşı 56 şiddetli isyân olmuştur. 1989’da Rusya’da
başlayan Glasnost ve Prestroika politikası ile Kuzey
Azerbaycan’da maddî ve mânevî değerlere
dönüş başladı. Ermenilere verilen bölgeleri geri almak
için ayaklanmalar oldu. 1990’da bağımsızlığını
îlân eden Azerbaycan Cumhûriyetine giren Kızılordu,
ülkeyi baştan başa kana buladı. Sovyetler
Birliği, bir süre bağımsızlığını ilân etmeye çalışan
cumhûriyetlerine karşı baskısını sürdürdü ise de,
Ağustos 1991’de Azerbaycan, Letonya, Estonya ve
Litvanya bağımsızlıklarını ilân ettiler. Bunları diğer
Türk devletleri tâkip etti. Azerbaycan ile Ermenistan
arasında Karabağ yüzünden çıkan savaş
devam etmektedir. 1992 ortalarında yapılan seçimleri
kazanan Halk Cephesi lideri Ebulfeyz Elçibey
devlet başkanı oldu.
Fizikî Yapı
Azerbaycan’ın topraklarının % 40’mdan fazla
bölümü verimli ovalardan meydana gelir. Bu alanların
yarıdan fazlası 400-1500 m yüksekliktedir.
Topraklarının kuzeyi yer yer 3000 metreyi aşan
Kafkas Dağları ile kaplıdır. Bu dağlar aynı zamanda
ülkenin kuzey sınırını meydana getirir.
Azerbaycan topraklarının en yüksek noktası Banardüz
Tepesidir (4480 m). Güneybatı kesiminde
ise Küçük Kafkaslar yer alır.
Hazar Denizine ulaşan Kızılören, Urmiye Gölüne
ulaşan Acıçay ve Cıgatu gibi akarsular, dağlık
kütleleri derin vâdilerle yararak bölgeye çarpıcı
bir görünüş kazandırmıştır. Güneybatıda 1566 m
yükseklikte yer alan Urmiye Gölü, Küçük Kafkas
Dağları arasında kalır. Dünyânın en büyük
gölü olan Hazar Denizinin bir bölümü Azerbaycan
sınırları içinde kalır.
İklim
Azerbaycan’ın, kuzeyindeki Kafkas Dağlarının
rüzgârlarını kesmesi sebebiyle ılık bir iklimi vardır.
Ilık iklim güneybatıda Lankeran bölgesine
kadar devam eder. Güneyde ise sert yayla iklimi
görülür. Yağmurlar genellikle ilkbaharda yağar.
Tabiî Kaynaklar
Azerbaycan topraklarında yer alan dağların
hepsinin yamaçları kayın, meşe ve çam ormanları
ile kaplıdır. Güneyi ise bozkır görünümündedir.
Ormanlık bölgelerde Kafkas geyiği, karaca,
Avrupa vizonu, kırkeçisi, yabandomuzu, keklik, orman
tavuğu, vaşak, ayı, pars gibi hayvanlara çok
bol rastlanır. Ayrıca Flamingo, kuğu, pelikan, şahin,
balıkçıl gibi çok çeşitli kuş türleri kışlarının
ılıman olması sebebiyle Hazar Denizi kıyılarında
konaklarlar.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Azerbaycan’da yaşayan 7.145.000 nüfusun %
78.1’ini Azerîler, % 7.9’unu Ermeniler % 7.9’unu
Ruslar, % 6.1’ini ise diğer karışık ırklar meydana
getirmektedir. Başkent Bakü’nün dışında önemli şeErmenilere
karşı çarpışan Azerî askerler.
Ermeniler tarafından hunharca katledilen Azerî Türkleri.
hirleri Gence, Lenkeran, Sumgayt ve Mingeçaur’dur.
Azerbaycan’da yaşayan Müslümanların %
70’i şiîdir. Rusya’nın esâretinden kurtulan Azerbaycan’da
kapatılan câmiler 1990 senesinden sonra
hızla ibâdete açık hâle getirildi. Bakü’de dört yıllık
bir İslâm Akademisi kuruldu.
Azerbaycan’ın eğitim düzeyi çok yüksektir.
Önde gelen kültür ve eğitim merkezi olan Bakü’de
bir üniversite ile sekiz yüksek öğretim kurumu
vardır.
Ekonomi
Topraklarının % 7’si tarıma elverişli olan Azerbaycan’ın
ekonomisi petrole dayalıdır. Dünyânın
belli başlı petrol üreticisi ülkeler arasında yer alır.
Petrol kuyularının büyük kısmı Apşeron Yarımadasında
toplanmıştır. Çıkarılan petrol borularla
işlenmek üzere Bakü yakınlarındaki Çemagorod’a
nakledilir. Ayrıca Bakü 890 kilometrelik bir boru
hattı ile Batum’a bağlanır. Petrolden sonra en
önemli gelir kaynağı doğal gazdır.
Büyük bir çeşitlilik gösteren Azerbaycan sanâyisinin
temelini enerji, imâlat ve kimya sanâyi
meydana getirir. Gübre, tarım ilaçlan, yakıt, sanâyi
yağları, sun’î kauçuk ve plastik sanâyii gelişmiştir.
Dışarıya ihraç ettiği en önemli ürünlerden biri
de petrol arama ve çıkartma makinalarıdır. Termik
santrallerden elde ettiği elektriğin bir kısmını satar.Önemli sanayi merkezleri Hazar Denizi kıyısındaki
Apşeron’da toplanmıştır. Sungait kimya
ve demir-çelik sanâyiinin merkezidir. Şirvan’da
ise tarıma dayalı sanâyi gelişmiş olup, çok sayıda
çırçır fabrikalarıyla pamukçuluğun merkezi durumundadır.
Dünyâca meşhur ve Rus havyarı olarak ün
kazanmış olan mersin balığı havyarı sâdece Azerbaycan’da
üretilir. Elde edilen ürünün büyük kısmı
ihraç edilir.