BÂC

BÂC; bir çeşit vergi. Farsça baj kelimesinin Arapça
ve Türkçe’de aldığı şekil olup, Gazneli, Selçuklu,
İlhanlı, Akkoyunlu ve OsmanlIlarda vergi
mânâsında kullanılmıştır. Bu vergi; pazarlarda,
panayırlarda alınıp satılan hayvandan, her cins
maldan, ithâl edilen ve Osmanlı topraklarından
transit olarak geçirilen mallardan alınırdı.
Önceleri bağlı oldukları hükümdara vermeleri
gereken para ve armağanlara “baj” denilmekteydi. On
üçüncü yüzyılda tekâlif-i örfiye nevinden (devletin
dâimî ve fevkalâde giderleri için dîvânın karan ile
toplanan vergiler) bir vergi oldu. Bâc, OsmanlIlarda
ilk defâ Osman Gâzi’nin pazara getirilen her yük için
iki akçe almalarını emretmesi ile başlamıştır. Bu
zamanda bâc, yalnız satıcıdan alınan bir vergiydi. Fâtih
Kânunnâmesi’nde ise, alım-satım vergisi olarak
kullanılmıştır. Kânunnâme’de yabancı memleketlerden
getirilen mallardan alınacak bâc miktan umûmiyetle
% 20 olarak tesbit edilmiştir.
Bâc, OsmanlIlarda, alındıkları şeye ve şekle
göre değişik isimler almıştır. Buna göre pazar vepanayırlarda satılan koyun ve keçilerden “bâc-ı ağnâm”;
şehirde alınıp satılan her çeşit maldan, dokunan
kumaş ve kesilen hayvanlardan “bâc-ı tamga”;
yurt dışından gelip, transit olarak memleketten
geçen veya memlekette kalmak üzere gelen
mallardan “bâc-ı büzürk” ; pazar ve panayırlarda
satılan her türlü hayvandan “bâc-ı kirtil” ve ülke
dışına çıkarılan mallardan “bâc-ı niyâbet” adı ile
vergiler alınmıştır. ^