BALIKLARIN GÖÇLERİ

Balıklar arasında da uzun ve güç yolculuklara çıkan göçmenler vardır. Üreme zamanında denizden ırmaklara çıkan balıklar, göçebe balıklardır. Som (ya da somon) balıkları (Salmo salar), yukarı bölgelerdeki sakin ırmaklara varmak için çağlayanların üstünden atlayarak yaptıkları ırmak-yukarı uzun göçleriyle ünlüdürler. Bitkin düşen yetişkinler, orada yumurtlar, döller, sonra da ölürler. Yumartadan çıkarak büyüyen genç son\balık-ları ırmak-aşağı yüzerek okyanusa varır ve cinsel yönden olgunlaşana kadar yıllarca denizde yaşarlar. Sonra, her som balığı yıllar önce yumurtadan çıkmış olduğu ırmağa döner. Suyun kimyasal bileşimindeki küçük değişiklikler ırmak-yukarı giden som balıklarının ırmağın doğru kolunu seçmelerine yardımcı olur.
Bazı balıklar da, yetişkin yaşantılarını tatlı sudu geçirir, ama yumurtlamak için denize giderler. Avrıîpa’da ve ABD’nin doğusundaki ırmaklarda yaşayan, yılanba-lıkları, Atlas okyanusunun Batı Hint adalarının doğusundaki yüzeyi çok yosunlu bir bölümü olan Sargasso denizinde yumurtadan çıkmışlardır. Avrupa ve Kuzey Amerika’ya göç ederek cinsel bakımdan olgunlaşana kadar ırmaklarda yaşar, sonra Sargasso denizine dönerler.
SÜRÜNGENLERİN VE BÖCEKLERİN GÖÇLERİ
Sürüngenlerin çoğu, uzak yerlere göç etmez. Ama Atlas okyanusunda Ascension adasında bırakılmış yumurtalardan çıkan yeşil deniz kaplumbağaları, Brezilya’daki beslenme alanlarına göç eder, olgunlaşınca da doğum yerlerine «¿önerler. 2 200 km’yi aşan bu yolculuk, aslında göründüğünden daha da ilgi çekicidir. Çünkü uzunluğu ancak 11,5 km olan Ascension adası, koskoca okyanusta küçücük bir hedef oluşturur.
Gerçekten göçebe birkaç böcekten biri Danausme-nippe adlı kelebektir. Bu kelebeğin yetişkinleri, yumurtadan çıktıkları ABD’nin kuzeyinden ve güney Kana-da’dan ABD’nin güneyine giderek kışı kış uykusunda geçirir, sonra kuzeye dönerek yumurtlarlar.
Çekirgeler de çok uzaklara göç eder, ama ömürleri
332 GÖÇ
Bazı hayvanlar çok büyük uzakları aşarak göçer, sonra geri dönerler. Bazılarıysa, bulundukları bölge beslenmeleri için yeterli ürün sağlayamamaya başladığı zaman, bir başka bölgeye göçer; bir daha geri dönmezler. Çeşitli hayvanların göçler sırasında aştıkları yol, bir logaritma ölçeğiyle (en altta) gösterilmiştir. Kuşlar, dağlar, denizler gibi doğal engelleri uçarak aştıkları için, çok büyük uzaklıkları aşabilirler. Sözgelimi Kuzey kutbu kökenli deniz kırlangıçları, Kuzey kutup çemberi içinde bulunan, yuvalarından, kış mevsiminde Güney kutup çemberine göçer, bu uzun yolculuk sırasında 19 000 km’tik bir yol aşarlar. Amerika’da yaşayan bobolink adlı kuş ile kırlangıçlar da büyük uzaklıkları aşarlar. Som balığı, yumurtlamak için okyanuslarda karaların iç kesimindeki ırmaklara göçüp, sonra geri dönmesiyle ünlüdür. Avrupa yılanbalığıysa tersine, denizde yumurtadan çıkar; olgunlaşana kadar ırmaklarda yaşayıp, jonra okyanusa döner. Yeşilkaplumbağa, palamut balığı ve kürklü denizaslanı da göçleriyle tanınırlar. Çekirgeler, Lemmingler gibi hayvanlarsa, nüfustaki aşırı artış ya da besin kaynaklarının azalması sonucunda, bulundukları yerden bir başka bölgeye tek yönlü göç ederler. Kızılyarasa, ABD’nin kuzey kesimi ile güney kesimi arasındaki göçü sırasında, gündüzleri ayaklarından dallara asılarak uyumakla geçirir. Karibu ve bizon da, büyük alanları aşan göçmen hayvanlardandır.
kısa olduğu için gidiş-dönüş yapamazlar. Kuzey Afrika ve Ortadoğu çekirgeleri, birkaç saat içinde bütün yeşil bitki örtüsünü yiyen büyük sürüler halinde dolaştıkları için, göçleri sırasındaki tarlalarda büyük zarara yol açarlar.
GÖÇLERİN İNCELENMESİ
Bilim adamları, göçlerle ilgili incelemeler yapmak için hayvanları yakalar, işaretleyip ya da etiketleyip serbest
GÖÇEBELİK 333
Sürülerini suladıktan sonra geçici kamplarına dönen bir Afgan aşireti.
bırakırlar. Bu hayvanlar yeniden gözlendiğinde, tarihler ve yerler not edilir. Gezilerinin kolayca izlenebilmesi için, bazı hayvanlara küçük radyo vericileri takılır. Bu yollarla elde edilen veriler, rotalar, hızlar ve uzaklıklar konusunda önemli bilgiler sağlamıştır. Kuşların ortalama göç yükseltileri yaklaşık 200 m dolaylarındadır. Bazı türlerde bu yükselti 1 000 m’yi bulur; hattâ aşar. Küçük kuşların hızı saatte 50 km’yi pek ender geçer; ama bazı büyük kuşların hızı, bunun iki katıdır. Birçok kuş türü, uçuşun her gününde yüzlerce kilometrelik yol aşar.
Göç olayının en ilgi çekici yanı, hayvanların büyük uzaklıklar boyunca yollarını bulabilmeleridir. Bazı genç hayvanlar, ana-babalarını izleyip yoldaki işaretleri kollayarak giderler. Ama, Danaus menippe kelebeği gibi türlerde, yol gösterecek kimse yoktur. Çünkü bir önceki kuşak göç sırasında ölmüştür. Büyük okyanusları aşan kuşlara yol gösterecek hiçbir işaret de yoktur. Kanıtlar kuşların ve bazı başka hayvanların, yollarını bulmak için güneşi ve yıldızları izlediklerini ortaya koymuştur: Yapılan bir deneyde, kuşlar sonbaharda göç zamanında yakalanıp bir planetaryuma konmuş, pla-netaryumun kubbesi, yılın o zamanındaki doğal gökyüzünün eşi duruma getirildiğinde, kuşlar göç yönünü doğru olarak seçmişlerdir. Planetaryumun kubbesi,
denizkırlangıcı
İlil
8 9 10 11
saatin kolları yönünde ya da bunun tersi yönünde birkaç derece oynatıldığındaysa, bu kayışa uyacak brçim-de yönlerini değiştirmişlerdir.
Bazı hayvanların sis ya da fırtına sırasında, yani yol bulmak içfn görünürde ¡hiçbir iz yokken göçlerini sürdürmeleri, daha da ilgi çekici bir olgudur. Bu hayvanların, enlemle değişen yerküre magnetik alanına duyarlı oldukları ve bu duyarlılıktan yollarını bulmada yararlandıkları düşünülmektedir.
Göçlerin bir başka ilgi çekici yanı her yıl aynı ay ya da haftada yapılmalarındaki düzenliliktir. Kuşların baharda kuzeye doğru hareketleri, eşeylik hormon düzeylerinde bir artıştan ve üreme organlarının irileşmesinden sonra olur. Deneyler, bu iç değişiklikleri -hiç değilse kısmen- baharda günlerin uzamasının denetlediğini göstermiştir. Bu, göçlerin neden takvimi izleyip, yıldan yıla değişen havaya bağlı kalmadığını ortaya koyar. Göçlerde günün belli bir saati bile önemlidir. Birçok küçük kuş ile bitki örtüsüne bağlı daha büyük kuşlar, geceleri uçar. Gece göç eden kuşlar arasında sutavukları (Fulica atra), guguk kuşları (Cuculus), ardıç kuşları (Turdus pilaris) ve çit kuşları (Troglodytes) sayılabilir. Hızlı uçan kuşlar, açıkta yaşayan kuşlar ve avlarını göç uçuşu sırasında elde eden kuşlar, gündüzleri uçar. Bunlar arasında şahinler (Buteo buteo), kargalar (Corvus) ve kırlangıçlar (Hi-rundo) sayılabilir. Küçük böcekçil kuşlarsa, avları gündüzleri ortada dolaştığı için, göç uçuşlarını geceleri yaparlar.