göç

Hayvanbilimde, hayvanların uygun paşama ortamı ya da yiyecek aramak için bir yerden bir başka yere gidişlerini anlatmak için kullanılan terim. Her yıl ilkbaharda, milyonlarca kuş kışlık yuvalarını bırakarak gökyüzünden geçer ve kuzeye, yazlık üreme yerlerine giderler. Oralarda yavrularını büyütür, sonbaharda da yeniden güneyin, kışlık yuvalarının yolunu tutarlar. Hayvanların bu gidiş-dönüş yolculuklarına “mevsimlik göç” denir. Gerçekten de göçler, belirli kurallara uyan düzenli, çoğunlukla da mevsimlik gezilerdir. Yalnızca yılın belirli dönemlerinde, yıldan yıla birkaç gün oynamayla yapılırlar. Kullanılan yollar geçmiş binlerce kuşağın geçtiği yolun tıpatıp eşi olduğu gibi, varılacak yerler de değişmez.
En iyi bilinen göçmen hayvanlar kuşlar oldukları halde, birçok memeli, balık, hattâ bazı sürüngenler ve böcekler de göç eder. Göç yalnızca kuzey-güney yönlerinde yapılmaz. Sözgelimi Avrupa yılan balıkları (angu-Ula anguilla) Atlas okyanusundaki yumurtadan çıkma yerlerinden kalkarak ya doğuya, Akdeniz’e ya da kuzeydoğuya, Norveç kıyılarına giderler.
Gidiş-dönüşlü mevsimlik göçlerin yanı sıra, çok sayıda hayvanın yola çıkış noktasına dönmeksizin yalnızca bir yönde hareket ettikleri göçler de vardır. Bunlar düzensiz aralıklarla yapılır; ya nüfustaki çok fazla artışın ya da besin kaynaklarının azalmasının sonucudurlar. Böcekler arasında mevsimlik göçten çok, bu tür göçe rastlanır.
Kuşkusuz, göç, birçok hayvan türünün karşılaşmak zorunda olduğu en önemli ve tehlikeli olaydır. Yolculuğa çıkanların arasından binlercesi hedefe yaramayarak yolda olür.*Yön belirlemeleri inanılmayacak kadar doğru olduğu halde, göçmen hayvanların bir hava tahmin sistemleri yoktur ve genellikle önemli hava bozulmaları dönemleri sırasında göç ettikleri için, büyük tehlikelerle karşılaşırlar.
Göçmen kuşların en tehlikeli düşmanı, kuşları alıştıkları yoldan koparıp, bazen üstünde dinlenecek bir toprak parçası bulamadıkları engin denizlere savuran, fırtınaların güçlü hava akımlarıdır. Doğal afetlerin sayısı çok, nedenleri çeşitlidir. Sözgelimi 13 Mart 1904 gecesi çok büyük bir kar yelvesi (Plectrophenax nivalis) sürüsü, Kuzey kutbundaki yazlık yuvalarına giderken ABD’de İowa ve Minnesota üstlerinde gecikmiş, ama şiddetli bir tipiye yakalanmışlar ve bir kilometrekarelik bir alanda, 375 000 ölü kuş bulunmuştur.
Bir göç yolu üstünde sise rastlanırsa, uygarlık, kuşların doğal düşmanlarına bir yenisini ekliyor demektir: Sis nedeniyle yönlerini şaşıran kuşları, belki de yönlerini belirlemekte yol gösterici olduğunu sandıkları her ışıklı nesne çeker; ya yollarını değiştirir ya da ışığa doğru apansızın inişe geçerek, toprağa ya da ağaçlara çarparlar. Georgia’daki (ABD) bir havaalanında, sisli bir geceden sonra, bir projektörün çektiği 50 000’i aşkın ölü kuş toplanmıştır. Bu tür kazalara, göç yollarının üstündeki sisli havaalanlarında sık sık raslanir. Ancak, göçün yararlarının zararlarından çok olduğu kuşku götürmez; öyle olmasa, göç eden türlerin soyları zamanla tükenirdi.
KUŞLARIN GÖÇLERİ
Göçmen kuşlar arasında, aşılan uzaklık bakımından rekor, deniz kırlangıcındadır Deniz kırlangıçları, her yıl Kuzey kutbu ile Güney kutbu arasında gidiş-dönüş ola-
GÖÇ 331
rak 40 000 kilometre kadar uçarlar. Avrupa’nın en çok tanınan göçmen kuşu, Güney Afrika’ya gitmek için Akdeniz’in çevresinden dolanan iki değişik rotadan birini izleyerek Kuzey ülkelerinden Afrika’ya giden leylektir (Ciconia ciconia). Leylek 16 000 km’lik gezisinde, yükselen hava akımlarından yararlanır ve yolculuğunun aşağı yukarı tümü boyunca hava tarafından sürüklenir. Güney kutbunda yaşayan Adelie penguenleri, zamanlarının çoğunu denizde geçirirler. Ama üreme mevsimi yaklaştıkça, bu uçmayan kuşlar, iç bölgelerdeki üreme yerlerine varmak için kar üstünde yürüyerek yüzlerce kilometrelik bir yolu aşarlar.
MEMELİLERİN GÖÇÜ
Kürklü Alaska denizarslanları, baharda Alaska’nın batısındaki Bering denizinde, Pribilof adalarında doğarlar. Dişiler, yavruları doğduktan kısa süre sonra erkeklerle yeniden çiftleşir, ama yazın geri kalan bölümünü, yavrularını büyütüp beklemeye ayırırlar. Sonbaharın sonlarına doğru, dişiler ve yavruları 5 000 km aşarak Kaliforniya kıyılarına giderler. Kışı orada geçirerek baharda, bir önceki yıl döllenen yavrularını doğuracakları Pribilof adalarına dönerler. Yetişkin erkekler, bu uzun göç sırasında dişilerle gitmez, kışı Alaska körfezindç geçirirler.
Balinalar da göç ederek büyük uzaklıklar aşarlar. Yazın, Kaliforniya balinaları Kuzey kutbunda, okyanusun zengin sularında beslenirler. Orada yedikleri, yavrularını doğuracakları Kaliforniya ya da Meksika kıyılarına kadar onlara yeter