BOR; Aim. Bor (n), Fr. Bore (m), İng. Boron. Ametaller sınıfından, B sembolüyle gösterilen kimyâsal bir element. Aslında metal ile metal olmayanların arasındaki sınırdadır. Bor, Fransız kimyâcılardan Louis Gay-Lussac ve Louis Jacques Thenard tarafından keşfedildi. Bor ismi borun tuzu olan borakstan türetilmiştir. Bu isim, tuzun beyazlığına atfedilerek Arapça “burak” kelimesinden değiştirilerek gelmiştir.
Özellikleri: Periyodik cetvelin 3 A grubunun ilk ve en hafif üyesidir. Atom numarası 5’tir. Atom ağırlığı 10.811’dir. Borun erime noktası belirsizdir, fakat en iyi tahmini erime noktası 2 2 0 0 ± 100°C, kaynama noktası ise 2550 °C’dir. Tabiî halde iki tâne izotopu vardır. I0B % 18, 8 , “b % 81,2 oranında bulunur. Her ikisinin çekirdeği spine sâhip olduğu için nükleer mağnetik rezonans araştırmalarında kullanılır. Borun radyoaktif izotopları 8B ve l2B ihtivâ ederler. Kristal bor, önemli ölçüde hafifliğe, sertliğe, çizilmeye karşı mu- kâvemete, ısıya karşı kararlılığa sâhiptir. Bor kırmızı ötesi (infrared) ışığının bâzı dalga boylarına karşı saydamdır ve oda sıcaklığında zayıf elektrik iletkenliğe sâhiptir. Yüksek sıcaklıkta ise iyi bir iletkendir. Kristal bor kimyâsal olarak inerttir. Bor, hidroklorik ve hidroflorik asitlerle kaynatıldığında bozulmaz. Sâdece çok ince öğütülmüş bor, konsantre (derişik) nitrat asidi ile yavaşça oksitlenir.
Elde edilişi: Erime noktası yüksek ve erimiş halde aşındırıcı tabiatı olduğu için, boru çok saf olarak elde etmek zordur. % 95-98 saflıkta bor, bo- rikoksidin magnezyum ile indirgenmesinden amorf (şekilsiz) halde elde edilir ve safsızlığı baz ve asit ile yıkayarak filitre edilir. Elde edilen bor, oksit ve bor bulunduran bileşikleri ihtivâ eder ve küçük
kristaller hâlinde, koyu kahve renklidir. Bor, tungsten yüzeyinde borikoksidin hidrolizi ile de elde edilir.
Bulunuşu: Bor, yer kabuğunda % 0.001 oranında bulunur. Okyanuslarda tuz hâlinde ve kurumuş deniz yataklarında konsantre halde (çok miktarda) vardır. Borun sodyum tuzlarının hidrate hâli ve boraks yatakları daha ziyâde Ortadoğu’da bulunur. Türkiye’de (Bandırma) bor minerallerinden pandermit bol miktarda bulunur. Amerika (Kaliforniya) ve İtalya’nın volkanik bölümünde bulunur. Önemli mineralleri, ortaborat asidi (B(OH)3) boraks (Na2B40 7.10H,0) Pandermit (Ca2B6On 3H20) ve borasit (2Mg3B80 ,5 Mg Cl2)’tir.
Kullanılışı: Bor telleri plastik ve metallerle kullanılır. Bunların mukâvemetini arttırır. 10B termal veya yavaş elektronları çok iyi absorblar ve nükleer reaktörlerde kontrol çubuğu ve kılıf olarak kullanılır. Nötron dedektörü olarak kullanıldığı gibi roket yapımında da istifâde edilir. Bor bileşikleri yakıtlar gibi yüksek enerji ile birlikte hafif bileşikler hâsıl ederler. Bor ve bor bileşikleri, ter- mo elektrik tipindeki elektrik üreticileri ve yüksek sıcaklıkta emniyetle çalışan yarı iletkenler için, infrared (kırmızı ötesi) ışınlara saydam olan pencereleri yapmak için malzeme olarak kullanılır. (Bkz. Boraks, Borik Asit)