BORÇLAR, Alm. \(geldliche )Schulden (pl.), Fr. Dettes
(pl.)’ İng. Debts. Vecibe. İki veya daha çok
kişi arasında doğan ve bunlardan birinin diğerine karşı
bir şeyi vermeyi, yapmayı veya yapmamayı yüklendiği
hukukî ilişki. Bir kitap satışında, kitapçının borcu
Kitabı, alıcının borcu ise parayı vermektir.
Borçlar Hukuku: Borç ilişkilerini düzenleyen hukuk
dalı. Borç ilişkilerini düzenleyen hukuk kaidelerinin
başlıca kaynağı 4 Ekim 1926’da Medeni Kanunla birlikte
yürürlüğe giren Borçlar Kanunudur. Medeni
Kanun, Ticaret Kanunu, İş Kanunu gibi kanunlar da
Borçlar Hukukuna kaynaklık etmekte, çeşitli borç ilişkilerini
düzenlemektedir. Borçlar Hukukunda temel
kanun, Borçlar Kanununudur. Diğer kanunlar bunu
tamamlar durumdadır.
Borçlar Kanunu yürürlüğe girmezden önce ülkemizde,
Borçlar Hukuku İslâm Hukukunun muamelata
ait kısmının kanunlaştırılmış şekli olan Mecelle ile
düzenlenmekte idi. Bu gün İsrail’in Borçlar Hukukunuı
temeli Mecelleye dayanmaktadır. Filistin, İsrail tarafır
dan işgal edildiğinde Osmanlı Devleti zamanından ben
burada yürürlükte olan Mecelle, kaldırılmamış aynen
bırakılmıştır.
Borçlar Kanunu, Medenî Kanun ile birlikte, İsviçre’
den alınmıştır. İsviçre Borçlar Kanunu, kendine has
olmakla birlikte Roma Hukukundan etkilenmiştir.
İsviçre Medenî Kanununun bir kısmı olan Eşya Hukukunda,
İslâm Hukukunun tesiri görülür.
Borçlar Hukukunun konusu borç ilişkisidir. Borç
ilişkisi, iki taraf arasında öyle bir hukukî bağdır ki, bu
ilişkiye dayanarak alacaklı borçludan belli bir davranışta
bulunmasını istiyebilmekte, borçlu da alacaklının
isteğine uygun bir davranışta bulunmak yükümlülüğü
altına girmektedir. Bir borç ilişkisini meydana getiren
üç unsur vardır:
1- Alacaklı: Bir borç ilişkisinde,bu ilişkiye dayanarak
bir şeyi istemek hakkına sahip olan.
2- Borçlu: Aradaki borç ilişkisi sebebiyle bir şey
ödemekle veya vermekle yükümlü olan.
3- Edim: Alacaklının borç ilişkisine dayanarak istemek
hakkına sahip olduğu ve borçlunun da yerine getirmekle
yükümlü tutulduğu şey, yani borç ilişkisinin
konusu. Edim, bir şeyi yermeğe, yapmağa veya yapmamağa
ilişkin olabilir.
Bazı borç ilişkilerinde her iki tarafta borç altına
girer. Meselâ: Satış akdinde, satıcının borcu satılan
şeyi (Edimi) borçluya teslim etmek, alıcının borcu ise
parayı (Edimi) borçluya teslim etmektir. Burada taraflar
hem. alacaklı hem de borçlu durumdadırar.
Borçlar Hukukunda, borç ilişkileri eşitlik temeline
dayanır. Bu sebebe kamu (amme) kudretine dayanan
devletin taraf olduğu borç ilişkileri (vergi borçları, para
cezaları gibi) Borçlar Hukukuna girmezler Kamu
Hukuku dalı olan İdare Hukukuna girer.
Türk-İsviçre Borçlar Kanunu sistematik bakımdan
iki büyük bölüme ayrılmıştır.
Birinci bölüme genel hükümler, ikinci bölüme ise
akdin çeşitleri adı verilmiştir.
Geneİ Hükümler: Bunlar bütün borç ilişkilerine
uygulanan hükümlerdir. Genel hükümler beş kısma
ayrılmıştır.
1- Borcun doğumu: Borç doğuran olaylar, yani borcun
kaynakları üç tanedir.
a- Akidler {Sözleşmeler): Akid, irade sahibi iki tarafın,
bir nokta üzerinde anlaşarak karşılıklı borç ve taahhüt
altına girmeleri. Akidler çok çeşitlidir. Değişik
açılardan sınıflandırılabilirler, kefâlet, hibe, satış, emanet,
ödünç birer akiddırler.
b- Haksız fiil (Bir fiil işleyen ile o fiilden zarar gören
arasında hiçbir hukukî ilişki olmadığı halde, kanun
tarafından korunan bir hak veya menfeatin bir fiille
ihlal edilmesi. İhlâl eden verdiği zararı tazmine mecburdur.
Camı kıranın bunu ödemesi gibi. Haksız fiilde dört
unsur bulunur. 1- Hukuka aykırı bir fiil, 2- Kusur, 3-
Zarar, 4- İlliyet bağı.
c- Haksız iktisab (Kazanç): Bir kimsenin haklı bir
neden olmaksızın diğer bir kimse zararına zenginleşmesi.
Haksız iktisab olunan şeyin iadesi lâzımdır. Bir
kimsenin borçlu olmadığı bir şeyi, borçluyum zannederek
vermesi halinde, haksız iktisab söz konusudur.
II- Borcun hükümleri: Borcun ifâsı: borcun ödenmesi
yerine getirilmesi. Borcunu odemiyene karşı hukuk
mahkemelerinde dava açılır.
İfa yeri: Borcun ödenme”, yerine getirilme yeri.
İfa Zamanı: Borcun ödenme, yerine getirilme tarihi.
Borcun ifası eğer bir zamana bağlı ise, müeccel (tecilli)
borç, eğer bir zamana bağlı değilse veya ödeme zamanı
gelmişse, bu halde muaccel (peşin) borç söz konusudur.
Alacaklının Temerrüdü (bkz. Alacak): Borçlu sözleşme
hükümlerine göre borcunu ödemek istediği halde,
alacaklının kabul etmemesi. Bu halde borçlu masraf,
alacaklıya ait olmak üzere borcunu banka gibi bir yere
yatırarak borcundan kurtulabilir.
Borçlunun temerrüdü: Borçlunun borcunu vadesinde, vade
süresi yoksa alacaklının ihtarına rağmen ödememesi,
(bkz. Alacak). ^
III. Borcun sona ermesi: Bunlar, 1- İfa: Borcun
kararlaştırılan şekilde ödenmesi, yerine getirilmesi,
borcu yerine getirmeyene karşı ifa davası açılır.
2- Yenileme (Tecdit): Eski bir borcu, yeni bir borç
yaparak ortadan kaldırma.
3- Alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi, aynı
kimsede toplanması. Misâl, mirasçının miras bırakandan
alacaklı olması durumunda, miras bırakanın ölümüyle
mirasçı hem alacaklı, hemde borçlu sıfatlarını
kendinde birleştirmiş olmaktadır.
4- Takas: Aynı kimseler arasındaki karşılıklı veya
aynı cinsten misîî şeylere ait alacakların birbirini yok
etmesi.
5- Zaman aşımı: Eğer bir kimse kanunda belirtilen
süre içinde alacağının ödenmesini talep etmezse borçlunun
borcu düşer. Borçlu isterse borcunu ödemez.
IV. Borcun Çeşitleri: Bu kısımda aslında birbiri ile
ilgisi olmayan hukukî ilişkileri incelemiştir.
Müteselsil Borçlar: Birden ziyade kimsenin (borçluların)
her birinin ayrı ayrı tamamından sorumlu bulundukları
borç.
Müteselsil Alacaklar: Bir borcun tamamını istemeye
hakkı olan birden ziyade alacaklılar.
Şarta Bağlı Borçlar: Bir borcun yerine getirilmesi
veya hükümden düşmesinin ilerde meydana gelmesi,
belirsiz bir olayın gerçekleşmesine bağlı tutulması.
Pey Akçesi: Akdin yapıldığına delil olmak üzere
verilen bir miktar para veya menkul eşya.
Pişmanlık Akçesi: Akidden dönenin ödediği para.
Cezaî Şart: Sözleşmenin yerine getirilmesi veya noksan
yerine getirilmesi durumunda ödenmek üzere taraflar
arasında kararlaştırılan belirli meblağ.
V. Borcun taraflarında hukuki işlemle meydana getirilen
değişiklikler:
1- Alacağın Temliki: Bir kimsenin borçlusunda olan
alacağını üçüncü bir kişiye devretmesi.
2- Borcun Nakli: Bir kimsenin diğerine ait borcu
üstlenerek, eski borçluyu borçtan kurtarması ve kendisinin
borç altına girmesini doğuran sözleşme.
Akdin Çeşitleri: Borçlar Kanununun ikinci bölümünde
bazı akidler incelenmiştir. Akid çeşitleri
kanunda sayılanlarla sınırlı değildir. Kanuna muhalif
olmamak şartıyla istenen tipte akid yapılabilir. Burada
yalnızca akidlerin isimleri sayılacaktır. Akid çeşitlerinin
her birinin geniş anlatılması kendi başlığı altında
yapılacaktır.
1- Devir borcu doğuran akidler: Satış, tırampa,
bağışlama gibi.
2- Kullandırma akidleri: Âdi kira, hasılat kirası,
âriyet, karz gibi.
3- İş gördürme akidleri: Hizmet, eser, neşir, vekâlet,
komisyon, taşıma akidleri.
4- Tehlikeli akidler: Kefâlet, kumar ve bahis, ölünceye
kadar bakma akdi.
İslâm Hukukunda Borçlar Hukuku: İslâm Hukukunda
Borçlar Hukuku fıkhın muemelât kısmında
düzenlenmiştir. Borç doğuran münâsebetlere fıkhın
ukubat ve münâkehât kısmında rastlanır. 19. asır sonlarından
itibaren Borçlar Hukuku, fıkhın muâmelâta ait
kısmının kanunlaştırılmış şekli olan Mecellede düzenlenmiştir.
Mecelle, hukukçu ve tarihçi Ahmed Cevdet
Paşa başkanlığındaki bir heyet tarafından hazırlanmıştır.
Bu kanun hazırlanırken Kur’ân-ı Kerîm, Hadis-i
Şerifler ve Fıkıh’ın ilgili kısımları esas alınmıştır. Sadece
dinî konuları değil, bütün sosyal konuları da içine
almaktadır. Hanefi mezhebinde, insanların din ve dünyada
rahat etmeleri için karşılaşacakları 500 binden
fazla meselenin cevapları verilmiştir.