BO STANZÂDELER; Osmanlılar zamanında birçok din âlimi yetiştirmiş olan asil bir Türk âile- si. Bostan Efendi, Bostanzâde Mehmed Efendi ve Bostanzâde Muhammed Efendi âilenin kıymetli üç âlimidir.
Bostan Efendi
Bostanzâdeler âilesinin atasıdır. Asıl adı Mustafa bin Muhammed’dir. Bostan Efendi ve Küçük Mustafa Efendi diye meşhur oldu. 1498 (H.903) senesinde İzmir’in Tire kazasında doğan Bostan Efendi âilesi tarafından tam bir İslâmî terbiye ile yetiştirildi. Sâdık Efendi isminde bir zattan tecvid ve kırâat ilmini öğrendi. 1517 senesinde İstanbul’a gelerek çeşitli medreselerde ilim tahsil etti. Muhyiddîn Fenârî, Ahmed ibni Kemâl Paşa, Çivizâde Muhyiddîn Efendi gibi devrin meşhur âlimlerinden ilim öğrendi. 1528 senesinde tahsilini tamamladıktan sonra, Bursa Molla Yegân Medresesinde müderrisliğe başladı. 1537’de Tire Molla Arap Medresesine, 1542’de İstanbul Sahn-ı Semân (Fâtih) Medreselerinden birine müderris tâyin edildi. Bursa, Edirne ve İstanbul kâdılıklarında bulundu. Anadolu Kazaskerliğine, kısa bir zaman sonra da Rumeli kazaskerliğine getirildi. 1551 senesinde emekliye ayrıldı. Emekli olduktan sonra kendisine çeşitli vazifeler verilen Bostan Efendi 1569 (H.976) senesi Ramazan ayında vefât etti. Cenaze namazını Şeyhülislâm Ebussuud Efendi kıldırdı. Fâtih Câ- mii civârındaki Seyyid Emir Buhârî hazretlerinin zâviye ve türbesinin yakınına defnedildi. Birçok ilimde söz sâhibi, ilmiyle âmil, çok ibadet eden, faziletler ve güzel hasletler sâhibi bir zat olan Bostan Efendiye memuriyeti zamanında, hased edip iftira edenler olmuşsa da yapılan araştırmalar, söylenen sözlerin uydurma ve iftira olduğunu ortaya koymuştur.
Eserleri:
Bostanzâde Yahya Efendinin Mir’at-ül Ahlâk adlı yazma eserinin ilk sayfası. Eser, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar < Kısmı 3537 numarada kayıtlıdır.
1) Tefsîru Sûretü’l-En’âm,
2) Hâşiyetün alel-Islâh vel-îzâh,
3) Hâşiyetün alâ Sadri’ş- Şerîa,
4) Risâletün fil-Cüz’illezî lâ Yetecezzâ,
5) Risâletü’l-Kadâi vel-Kader,
6) Necât-üI-Ahbâb Tuhfetü Zevi’J-EIbâb.
Bostanzâde Mehmed Efendi
Bostan Mustafa Efendinin oğludur. 1535 (H.942) senesinde doğdu. 1598 (H. 1007) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bostanzâde Mehmed Efendi diye meşhur oldu. İlk tahsilini babası Bostan Efendiden gören Bostanzâde Mehmed Efendi, Arapzâde ve Kâdı- zâde’den ilim öğrendi. Gül Hoca Çelebi’nin derslerini tâkib ederek istifâde etti. Aklî ve naklî ilimlerde yetişip yüksek derecelere ulaştı. 1555 senesinde müderris oldu. İstanbul’da Eski İbrahim Paşa, Yeni Ali Paşa, Yavuz Selim ve Süleymâniye medreseleri ile Edime Selimiye Medresesinde müderrislik yapıp ilim öğretti. Daha sonra sırasıyla, Şam, Bursa, Edirne kâdılıklarında, Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinde bulundu. 1581 senesinde emekliye ayrıldı. 1583 senesinde Kahire Kâdısı oldu. 1588’de tekrar Rumeli Kazaskerliğine getirildi. 1589 senesinde Şeyhülislâmlık makamına tayin edildi. Bu vazifede üç sene bir ay kadar kaldıktan sonra tekrar emekliye ayrıldı. Ze- keriyyâ Efendinin vefatı üzerine ikinci defa Şeyhülislâmlık makâmına getirildi. Sultan Üçüncü Mehmed Hanın sevgi ve iltifatını kazanan Bostanzâde Mehmed Efendi Şeyhülislâm iken 1598 senesinde vefât etti. Şehzâdebaşı Câmii bahçesinde cadde tarafında defnedildi. Bostanzâde Mehmed Efendi, toplam yedi sene on ay müddetle Şeyhülislâmlık vazifesini adâlet ve doğruluk üzere yürüttü. İlim ve irfan sâhibi bir zattı. Aklî ve naklî ilimlerde yüksek derece ve fıkıh ilminde özel ihtisas sâhibiydi. Di- ’ li peltek olmasına rağmen iyi bir hatipti. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri olan Bostanzâde Mehmed Efendinin, Kânûnî’nin ölümü üzerine yazdığı mersiyesi meşhurdur. İmâm-ı Gazâlî hazretlerinin İhyâü’l-Ulûm adlı eserini Türkçeye tercüme etmiştir. Fıkıh ilmine dâir İbrâhim bin Halebî’nin yazdığı Mülteka’l-Ebhûr adlı eserini de şerh etti.
Bostanzâde Muhammed Efendi
Bostanzâde âilesinden yetişen diğer bir âlimdir. Bostanzâde Mehmed Efendinin oğludur. 1564 (H.972) senesinde İstanbul’da doğdu. 1625 (H.1034) senesinde İstanbul’da vefât etti. Küçük yaştan itibâren ilim tahsiline başlayan Bostanzâde Muhammed Efendi aklî ve naklî ilimleri tahsil edip, yüksek İlmî derecelere ulaştı. Tahsilini tamamladıktan sonra 1587 senesinde müderrisliğe başladı. Atîk Murad Paşa, Kalenderhâne, Yavuz Selim ve Süleymâniye medreselerinde müderrislik yaptı. 1594’te Selânik Kâdılığı vazifesine tâyin edildi. Edirnev İstanbul, tekrar Selanik, Bursa, Kahire, tekrar İstanbul kâdılıklarında bulundu. 1608’de Anadolu Kazaskerliğine, 1614’te Rumeli Kazaskerliğine yükseltildi. Bir sene sonra kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. 1621 senesinde ikinci defa Anadolu, 1622’de Rumeli Kazaskerliklerine getirildi. Bir sene sonra bu vazifeden alındı. 1625 senesinde İstanbul’da vefat etti. Kayınpederi nişancı Mehmed Paşanın yaptırdığı câminin bahçesinde defnedildi. Bostanzâde Muhammed Efendi ilmiyle âmil, güzel ahlak ve fazilet sâhibi bir zattı. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri vardır. Nesirde kudretli bir şahsiyet olup, tatlı dilli ve güler yüzlüydü. Cömertlik, yardımseverlik, yumuşak huyluluk ve te- vâzû sahibi olmak onun önde gelen husûsiyetle- rindendi.