BOYA BİTKİLERİ, Alm. Pflanzen für Färbemittel,
Fr. Plantes de teinture, peinture (etc.), ing. Plants for
paints, dyes, colors. Boyacılıkta kullanılan bitkiler.
Boya bitkilerini iki grupta toplayabiliriz.
a) Memleketimizde yetişenler.
b) Tropik bölgelerde yetişenler.
Memleketimizde boyacılıkta kullanılan bitkilerin
sayısı hayli yüksektir. Bunlar arasında en önemlileri
şunlardır.
1 — Cehri (Rhamnusatinctoriam): Orta Anadolu’da
yetiştirilir. Vatanı Akdeniz bölgesidir. Sarı renkli olan
cehri boyası bitkinin meyvalarından elde edilir. Cehri
boyasında “Quersetin ve Rhamnetin” adlı flavon türevleri
vardır.
2 — Kök Boya (Rubia tinctorum): Orta ve Batı
Anadolu’da çok yetiştirilir. Bitkinin kökünde “ alizarin
ve parparin” boyaları bulunur. Eski Türk halılarının
kırmızı rengini veren kök boyasıdır.
3 — Çivit otu (isatis tinctoria): Vatanı Ön Asya ve
Avrupa’dır. Mavi renkte olan çivit boyası bitkinin yapraklarından
elde edilir.
4 — Hava civa otu (Alkanna tinctoria): Vatanı Akdeniz
bölgesi olan kırmızı renkteki alkanna boyası bitkinin
köklerinden çıkarılır.
Bunların dış’nda ceviz kabuğu, ayva tohumu, safran
çiçeği de boya bitkilerindendir.
Tropik boya bitkileri: _
1 — índigo ağacı (İndigofea tinetoria): Vatanı
Hindistan’dır. Kırmızı renkte olan indigo boyası, bitkinin
yapraklarından elde edilir.
2 — Bakkam ağacı (Haemotoxylon campechianum):
Vatanı tropik Amerika’dır. Odunundan mavi renkli
olan Hematoksilin boyası çıkarılır. Hematoksilin bilhassa
sitolojik preparatlann boyanmasında kullanılır.
3 — Kına ağacı (laussonia inermiş): Vatanı Güney
Asya ve Avustralya’dır. Kına boyası, bitkinin yapraklarından
ve dal kabuklarından elde edilir. Kına
Hindistan’da ipek ve deri boyası olarak kullanılır. Şark
memleketlerinin çoğunda parmak ve saç boyası olarak
kullanılmaktadır.