Buğday

Buğday Kuşağı, Batı Avustralya’nın başlı­ ca tahıl üretim alanı. Eyaletin güneybatı kesiminde yaklaşık 160.000 km2’lik bir alanı kaplar. Perth-Albany Demiryolu’yla ulaşı­ lan hilal biçimindeki kuşağın batı sınırını, Geraldton’dan güneye doğru Moora, Northam ve Katanning’den geçecek Büyük Avustralya Körfezinin batı ucuna uzanan bir hat oluşturur. Kuşağın doğu sınırı Sout-‘ hern Cross’a kadar uzanır. Batı bölümünde yıllık yağış ortalaması 500 mm, doğu bölü­ münde ise 250 mm’dir. Bölgede üçte biri Çin’e ihraç edilen buğdayın yanı sıra yulaf, Buğday (Triticum) Grant Heilman taneleri bulunmuştur. Ortalama 80-160 cm kadar boy atan bitkinin boğumlu ve genellikle içi boş bir gövdesi, ince, uzun yapraklan ve başakçıklann birleşmesiyle oluşmuş başak biçiminde çiçekleri vardır. Her ba­ şakta 20-100 çiçek,,her başakçıkta ise 2-6 çiçek bulunur. Başakçıklann çoğunda çiçeklerin ikisi ya – da üçü döllenerek taneleri (tohum) oluşturur. Genellikle kavuzlu olan buğday tanesi 3-10 mm uzunluğunda, 3-5 mm .çapındadır ve ortasında uzunlamasına bir,yank bulunur. Uzun geçmişi olan çok önemli bir tanm bitkisi olduğu için, bilinen buğday türlerinin binlerce,çeşidi üretilmiştir. Kromozom sayı­ sına dayanarak üç grupta toplanan başlıca türler şunlardır: Yedi çift kromozomlu grubun yabanıl formu olan Triticum boeoticum ile kültür formu olan kaplıca buğdayı (T. monococcum); 14 çift kromozomlu grubun yabanıl formu olan T. dicoccoides ile kültür formlan olan gernik (T. dicoccum), makarnalık buğday ya da sert buğday adıyla da bilinen durum buğdayı (T. durum), turnagagası ya da Polonya buğdayı (T. polonicum), Doğu buğdayı (T. carthlicum), kaba tahıl ya da İngiliz buğdayı (T. turgidum) ve tumadili buğday (T. turanicum); 21 çift kromozomlu grubun kültür formları olan ekmeklik buğday ya da yumuşak buğday (T. vulgare), topbaş buğ­ day (T. compactum) ve kavuzlu buğdaydır (T. spelta). Bütün dünyada en çok üretilenleri ekmeklik buğday, makarnalık durum buğdayı ve ekmeklik unun yanı sıra kek, bisküvi, kurabiye ve pasta unlannın yapı­ mında kullanılan topbaş buğdaydır. Buğday, Kuzey Kutup Dairesi’nden Ekvator’a, yükseltisi deniz düzeyinin altında olan yerlerden 3.000 m yüksekliğe ve 30 cm’den daha az yağış alan bölgelerden 160 cm’den fazla yağışı olan bölgelere kadar çok çeşitli iklim ve toprak koşullannda yetişebilirse de, en iyi uyum gösterdiği yerler 30-90 cm yağış alan ıhman bölgelerdir. Buğday tanmmda, bölgedeki kış koşulları­ nın şiddetine göre kışlık ve yazlık olmak üzere başlıca iki tip ekim yapılır. Kışlık buğdayın ekim zamanı her yerde güz, özellikle de ekim ve kasım aylandır. Yazlık buğday genellikle ilkbaharda, daha çok şubat ve mart aylarında ekilirse de, kışın yumuşak geçtiği yerlerde güz aylannda da ekim yapılabilir. ’ Buğdayın başlıca zararhlan süne(*),- kımıl(*) ve bambul(*), yüzde 72’si beyaz un olarak öğütülür. Tanelerden daha yüksek oranda un çıkanlacak olursa unun rengi koyulaşır (esmer un), ama tanenin kabuk bölümündeki yağ ve vitamin oranı daha’ yüksek olduğu için unun besin değeri de artar. Kabuğuyla birlikte öğütülmüş tanelerden elde edilen kepekli un, bol miktarda tohumözü yağı içerdiği için uzun süre saklandığında ekşir; besin değeri daha düşük, buna karşılık sindirimi daha kolay olan beyaz un ise daha dayanıklıdır. Üretilen beyaz unun büyük bölümü ekmek yapımında kullanılır. Kuru iklimlerde yeti­ şen buğdaylar genellikle sert tiptendir ve yüzde 11-15 protein ile dayanıklı glüten (esnek protein) içerir; nemli iklimde yetişen buğdaylar daha yumuşaktır ve yüzde 8-10 protein ile dayanıksız glüten içerir. Buğdaydan, unun dışında, özellikle yumuşak ekmeklik buğdaydan nişasta, sert durum buğ­ dayından ise daha çok makarna yapımında kullanılan irmik elde edilir. Bulgur ve yarma denilen, dış kabuğu soyulup kaba öğütülmüş taneler Türkiye’de pilav ve baş­ ka yemeklerin hazırlanmasında çok kullanı­ lır. Üretilen buğdayın büyük bölümü besin olarak tüketilir, yaklaşık yüzde 10’u tohumluk olarak saklanır, az bir bölümü de sanayide nişasta, malt, dekstroz, glüten ve alkol üretiminde kullanılır; düşük kaliteli olanlar ve öğütme artıklan hayvan yemi olarak değerlendirilir. İnsanlann beslenmesinde başlıca enerji kaynağı olan buğday tanesinin bileşimi iklim ve toprak özelliklerine göre büyük farklılıklar gösterir. Genel olarak bir buğ­ day tanesinin ortalama yüzde 12’si su, yüzde 70’i karbonhidrat, yüzde 12’si protein, yüzde 2’si yağ, yüzde 1,8’i mineraller, yüzde 2,2’si kaba liflerdir. Aynca B vitaminleri grubundan tiyamin (Bı vitamini), riboflavin (B2 vitamini) ve niyasin (nikotinik asit) ile az miktarda A vitamini bulunur, ama öğütme sırasında bu vitaminlerin en bol bulunduğu kepek ve tohumözü undan aynlır. 100 gr buğday, yaklaşık 330 kalori verir. 1984-85’te dünya buğday üretimi 514 milyon tonu bulmuş, 1985 verilerine göre bunun 76 milyon tonunu SSCB üretmiştir. Bu en büyük üreticiyi 66 milyon ton ile ABD izler. Öbür önemli buğday üreticisi ülkeler Kanada, Arjantin, Hindistan, Türkiye, Pakistan, Çin, Avustralya, Fransa, İtalya; İspanya ve Batı Almanya’dır. buğdaygiller 72 arpa ve yün de elde edilir. Altın madenlerinin 1905’te tükenmeye yüz tutmasından sonra önem kazanan Buğday Kuşağı’mn gelişmesinde süperfosfat gübre kullanımı, cins hayvan yetiştirilmesi, makineleşme, devlet kredisi, araştırmalar, tali demiryolu hatlarının yapımı, göçler ve her iki dünya savaşından sonra emekli askerler için ger­ çekleştirilen “asker yerleşim alanları projesi” de önemli katkıda bulunmuştur.