BURSA’DA ZAMAN

Bursa’da bir eski cami avlusu, Küçük şadırvanda şakırdayan s Orhan zamanından kalma bir din Onunla bir yaşta ihtiyar çınar, Eliyor dört yana sakin bir günü
Bir rüyadan arta kalmanın hüzı İçinde gülüyor bana derinden, Yüzlerce çeşmenin serinliğinde Ovanın yeşili, göğün mavisi Ve mimarîlerin en İlâhisi…
Bir zafer müjdesi burda her isi Sanki tek bir anda gün, saat, mev Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın Hâlâ bu taşlarda gülen rüyanın Güvercin bakışlı sessizlik bile Çınlıyor bir sonsuz devam vehıi Gümüşlü bir fecrin zafer aynas Muradiye, sabnn acı meyvası, Ömrünün timsali, beyaz Nilüfeı Türbeler, camiler, eski bahçele: Şanlı hikâyesi binlerce erin, Sesi nabzım olmuş hengâmeleri
Nakleder yâdını gelen geçene… Bu hayâlde uyur Bursa her gec Her şafak onunla uyanır, güler. Gümüş aydınlıkta serviler, güllı Serin hülyasiyle çeşmelerinin. Başındayım sanki bir mucizenin Su sesi ve kanat şakırtısından Billur bir âvize Bursa’da zaman
Yeşil Türbesini gezdik dün akşa Duyduk bir musiki gibi zamand; Çinilere sinmiş Kur’an sesini. Fetih günlerinin saf neşesini Aydınlanmış buldum tebessümü İsterdim bu eski yerde seninle Başbaşa uyumak son uykumuzu Bu hayal içinde… Ve ufkumuzu Çepçevre kaplasın bu ziya, bu rı Havayı dolduran uhrevi ahenk. Bir bahar uykusu olur elbette Ölüm, bu tılsımlı ebediyette; BelM de rüyası büyük cedlerin Beyaz bahçesinde su seslerinin.
lamda “pastoral” değildir. Yaşa aşk, doğa, ölüm, sonsuzluk duygusı bi kaçınılmaz olgularını, aşırı cos lar ya da dramlarla değil, bilinçli duyarlıkla yumuşatarak verdi. Bu nedeni, doğayı, duyularıyla, en da görsel olarak algıladıktan soı kimi şiirlerinde geçmişteki yaşanl rının, kimi şürlerinde de kültürü] süzgecinden geçirerek şürlestırm diT. Onun şiirinde müzik de, yaşaı estetik düzeyde saptanmasını ve
3956
ğişik çağrışımları sağlayan en önemli öğe oldu. Aşk konusuysa, aşkmlaşa-rak sonsuzluğa varmasını sağlayan başat duygudur. Aşk duygusunun nesnesi olan kadın imgesi, kadının, şiir sanatının bir parçası olduğu izlenimini verir. Ahmet Hamdi Tanpmar, sonsuzluk ve aşk konusunun yanı sıra, şiirinde zaman kavramını da ana motiflerden biri olarak kullandı; zaman kavramı, hem bireysel yaşamın, hem de tarih bilincinin birbiriyle kesiştiği ve birbirini butünlediği motiftir. Sözgelimi, ‘‘Bursa’da Zaman” şiirinde, kentin “geçmiş”ini ve “şimdi”sini iç içe geçmiş olarak verirken, kendi bilinciyle tarih boyutunun bireşimini görsel ve işitsel imgelerle olduğu kadar, zamanı somutlaştıran imgelerle de sağlar. Beş Hececilerin yaygınlaştırdığı hece ölçüsünü, kişisel bir şiir estetiği kurmada başarıyla uygulayan Ahmet Hamdi Tanpmar, özgün bir şiir sesi geliştirdi; ancak bu sesi hecenin sağladığı olanaklardan çok, kendisine özgü aliterasyonlar, ulantı di-
Tanrı’yı ve Tanrı’nın niteliklerini, onun dünya ve insan ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı (ilahiyat ve teoloji de denir).
Tanrıbilim ayrıca Tanrı konusunda ortaya konan öğretilerin, düşünce sistemlerinin tümü olarak da tanımlanmaktadır.
TANRIBİLİMİN İÇERİĞİ VE TÜRLERİ
Tanrıbilim çalışmalarında en önemli kaynaklar tektanrıcı dinlerin kutsal kitapları ile felsefecilerin, özellikle de Eskiçağ felsefecilerinin (Eflatun, Aristoteles, Plotinos) yapıttandır. Batı Or-taçağı’nda son derece yoğun bir biçimde bu tür çalışmalar yapılmış ve Tanrı’ya ilişkin bütün sorunlar, felsefeyle temellendirilmeye çalışılmıştır. Böylece Batı Ortaçağı’nda skolastik tanrıbilim denen ve çoğu zaman felsefeyle de iç içe giren bir araştırma alanı ortaya çıkmıştır. Bu araştırmaların üstünde durduğu en önemli sorunlar da Tanrı’nın varlığının kanıtlanması, onun en yetkin, en iyi, en gerçek varlık olduğunun gösterilmesidir. Bu nedenle, bu dönemde tanrıbilim, teodise, varhkbilim, metafizik, bilgi ve ahlak ile ilgili çalışmalarla büyük ölçüde iç içelik gösterir. İnsanın bir ahlak varlığı olması, mutluluk, ölümsüzlük gibi doğrudan ahlakla ilgili olan sorunlar hep tanrıbilimle açıklanmaya çalışılmıştır. Böylece çeşitli tanrı-
zelerin kullanımı, şiir tümcesinin düzenlenişi gibi biçimsel öğelerle sağladı. Özgür koşuğu denediği şiirlerinde de, oluşturduğu bu şiir anlayışından sapmadı. Dil müziğine,çağdaşı ozanlardan daha çok yer vererek, şiirini sessel bir yapıyla oluşturdu. Onun şiirlerindeki uygulamadan anlaşıldığına’ göre, şiirin şiir olarak var oluşun-dpn başka bir amacı yoktur; bu şiir, “şiir sözcüklerle yazılır” görüşüyle kurulmuştur ama, Ahmet Hamdi Tan-pmar gene de açık, aydınlık bir söylem ve üslup yaratmıştır.
TANPINAR’IN ÖYKÜ VE ROMANLARI
Roman ve öykü alanında da başardı yapıtlar veren Ahmet Hamdi Tanpı-nar’m ilk öyküsü ‘‘Geçmiş Zaman El-biseleri’’diT (Ağaç dergisinde yarım kalan tefrikası, Oluş’ta tamamlandı, 1936). Onun öykülerinde, şiirlerindeki aydınlığı ve sonsuzluk duygusunu bulmak güçtür. Çocukluk anılarından
bilim anlayışları ya da türleri ortaya çıkmıştır:
1. A çini amali (vahye dayanan) tanrı-bilim. Kutsal kitaplarda yer alan Tanrı anlayışına dayanan tanrıbilimdir. Burada açmlamayla temellenen ve aydınlatılan tektanrıcı dinlere ilişkin doğrular yorumlanır, değerlendirilir; kutsal kitapların açıklamalı yorumları yapılır. Sözgelimi, dogmatik Hıristiyan tanrıbilimi bu türdendir. Hıristiyan açınlamasıyla oluşturulan ve her şeyi inançla açıklamaya çalışan tanrıbilimdir. Böyle bir tanrıbilim anlayışı Augustinus ile Aziz Anselmo’ nun bazı ilkelerinde temelini bulur. Burada ele.alınan en önemli sorun da Tanrı’nm varlığının kanıtlanmasıdır. Sözgelimi, Aziz Anselmo salt inanç sınırları içinde kalarak ve “Tanrı’mn en doğru varlık” olduğu tanımından yola çıkarak, kavramsal yapı içerisinde dış dünyaya, gerçeklik alanına hiç bakmadan Tanrı’nın varlığım kanıtlamaya çalışmıştır. Bu ünlü kanıtlamanın adı “varlıkbilimsel (ontolojik) Tanrı kanıtlamaları”dır ve XVII. yy. felsefecilerinden Descartes üstünde de çok etkili olmuştur.
2. Doğal tanrıbilim. Bu tanrıbilime Varro (İ.Ö. 116-27), fiziksel tanrıbilim de der ve onu mitlere dayanan tanrı-bilimden ayırır. Ayrıca doğal tanrıbi-lime felsefi ya da meta fiziksel tanrı-bilim de denmektedir. Bu tanrıbilime göre akıl, Tanrı’nın niteliklerini inceler, inançtan değil, akıldan yola çıkar.
ve gözlemlerinden çıkardığı öykü kat ramanları, saplantılar içinde yaşan larma anlam vermeye çalışan insan lardır. Ahmet Hamdi Tanpmar bu ir sanların dünyalarım kurarken, haya] gücünü gerçekliğin önüne geçirerei ruh çözümlemelerinden çok imgele yardımıyla iç gerçekliği öne çıkarara biçimci bir anlatım oluşturdu.
Ülkü dergisindeki tefrikası yarıda kg lan (1944) Mahur Beste sayılmazss Ahmet Hamdi Tanpmar’m kitap ols rak yayımlanan ilk romanı Huzur’dn (1949). Ahmet Hamdi Tanpmar, rc inanlarında da zaman ve tarih duygı sunu gözden kaçırmadan, kahramaı larınm iç çatışmalarım ustaca verd tarih ve kültür birikimini özlerind duyan bu kahramanların trajik seri venlerini anlatırken, çağrışımlar v göndermeler yoluyla toplumsal olgı lara da değindi.
Alışılmışın dışında öykü ve roman km guları uygulayan Ahmet Hamdi Taı pınar, düzyazı alanında uzun tiimcc li, sanatlı bir üslup yarattı.
Bir önceki tanrıbilim anlayışının te: sine burada akıl, inancı araı ünr.
Tanrı’nın varlığı dış dünyays gerçekliğe bakılarak, neden-etki iliı kisi içersinde gösterilmeye çalışılı Aquinölu Tommaso’nun, Tanrı’ru varlığım kanıtlamadan nedenretki ili kişini temel aldığı ve “her şeyin bir m deni olduğu” önermesinden yola çıkı rak Tanrı’nın bir ilk neden olduğun ileri sürdüğü görülür. Bu tanrıbiliı aynı zamanda felsefi tanrıbilim’di çünkü dinsel inanca ilişkin felsefi ak yürütmeler burada değerlendirilir \ açıklanır. Kalkış noktası inanç deği akıldır.
Gene bu tanrıbilim anlayışının kin temsilcilerine göre Tanrı, bu dünyı nın dışında, her şeyi yoktan var ede bir varlık değil, bu dünyaya içkindi dolayısıyla Tann’nın varlığı kabul ec lir ama o, doğanın dışında yer alma doğanın bir mimarı, yazarı, düzeni yicisi gibidir.
3. Ahlaksal tanrıbilim. Burada Tan nın Varlığı ile, insanın bir ahlak ve lığı oluşu arasmda bir bağ kur lur.
Tanrı en yüce iyi olarak insana mı luluğu ve ölümsüzlüğü vaat ede İnsan günah işlemediği zama en yüce iyiden, mutlak iyiden pay a] cak, mutlu ve ölümsüz bir varlık öl çaktır. Bu anlamda Kant da fizikî tannbilim ile ethik tanrıbilimi birbi ne karşıt olarak görür.