CELÂL BAYAR;
Celel Bayar
Türkiye Cumhûriyetinin üçüncü cumhurbaşkanı. Bursa’nm Umurbey köyünde 1883 yılında doğdu. Babası Abdullah Fehmi aynı köyde baş öğretmendi. Mahmud Celâl (Bayar) ilk ve orta tahsilini babasının yanında yaptı., Gemlik mahkeme ve reji kalemlerinde memur oldu. Sonra Bursa’daki Zirâat Bankasında vazîfe alıp burada siyâsî hayâta atıldı. İkinci Meşrûtiyetin ilânından sonra Bursa’da İttihat ve Terakki Cemiyetinin şûbesi açılınca, buraya girdi ve kısa zamanda yükseldi.
İttihat ve Terakki Cemiyetinin çalışmalarında kısa zamanda sivrildi. Bursa ve İzmir’in İttihat ve Terakki Cemiyetinin genel sekreteri oldu. Birinci Dünyâ Savaşı ve İttihat ve Terakkinin akıl almaz icrââtı, imparatorluğu felâkete götürdü. Memleket, yabancılar tarafından istilâ edildi. Mahmud Celâl, Müdâfaa-i Hukuk-i Osmâniye Cemiyetine girdi (1918). Arkasından İstiklâl Savaşının başlaması üzerine Anadolu’ya geçti. Ege bölgesinde hoca kisvesiyle ve Gâlib Hoca adıyla köyleri dolaştı. Birinci Büyük Millet Meclisine, Saruhan milletvekili olarak katıldı.
Bundan sonra Mahmud Celâl için faal bir çalışma başladı. 1921’de İktisâd Vekili oldu, Lozan Konferansı ilk heyetine müşâvir olarak katıldı. İkinci TBMM’ne İzmir üyesi olarak girdi, imâr ve İskân Bakanlığına getirildi (1924). 1932’de tekrar İktisat Vekili ve 1937’de Başbakan oldu.
1939 yılına kadar bu görevde kaldıktan soma siyâsî mücâdelesini hızlandırıp 5 Kasım 1946’da Halk Partisinden ve milletvekilliğinden istifâ etti. 7 Ocak 1946’da Türk siyâsî döneminde çok partili hayâtın ilk başlangıcı olan Demokrat Partiyi arkadaşlarıyle birlikte kurdu. Parti, ilk girdiği 1946 seçimlerinde, 65 milletvekiliyle meclise girdi. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde parti 306 milletvekiliyle çoğunluğu sağlayınca Celâl Bayar Cumhurbaşkanı seçildi. Parti başkanlığından ayrılmasına rağmen, hükümetin politikasının belirlenmesinde önemli rol oynadı. Türkiye Cumhûriyetinin üçüncü cumhurbaşkanı olarak 10 yıl görev başında kaldıktan sonra, 27 Mayıs 1960 günü yapılan ihtilâlle baş sorumlu olarak tevkif edildi. Yassıada’da Demokrat Parti ileri gelenleriyle berâber muhâkemesinin sonunda îdâma mahkûm edildi (15 Eylül 1961).
Cumhurbaşkanı tarafından cezâsı müebbet hapse çevrildikten sonra rahatsızlığı sebebiyle 7 Kasım 1964’te serbest bırakıldı. Bundan sonra eski Demokrat Partililerin siyâsî haklarının geri verilmesi için mücâdele etti. 1968’de Bizim Ev adıyla bir kulüp kurdu. 1973 seçimlerinde Demokratik Partiye destek verdi. 1975’ten sonra Adâlet Partisini destekledi. 1980 ihtilâlini destekledi. Celâl Bayar, Ben de Yazdım adıyla hâtıralarını yazdı. 105 yaşındayken Ağustos 1986’da öldü. Kabri, doğum yeri olan Gemlik-Umurbey’dedir. Lâiklik konusunda çok hassas olan Bayar, düşünce ve inanç hürriyetine büyük sınırlamalar getiren Türk Cezâ Kânunu’nun 163. maddesine 1949’da bâzı ilâvelerin yapılması husûsunda CHP başbakanı Şemsettin Günaltay’ı desteklemiştir. Atatürk’ü sevmenin millî bir ibâdet olduğunu daha 1930’larda söylemiş ve bunu zaman zaman tekrarlamıştır. Nitekim onun gayretleriyle 1951’de Atatürk’ü koruma kânunu çıkarılmıştır. Bu konulardaki katı tutumu halkın tepkisini çekmiştir. Diğer yandan dış politikada batı yanlısı bir politika tâkip edilmesinde etkili olmuştur. ABD ile imzâ- lanan birçok ikili anlaşma onun eseri olup, çoğu meclisten geçmemiştir. Türkiye’yi küçük bir Amerika hâline getirmeye çalışmıştır.