CHESTER PROJESİ

CHESTER PROJESİ; ABD-Kanada ortaklık grubundan Ottoman-American Development Com- pany’e Doğu Anadolu’da demiryolu yapım ve çevredeki mâdenleri işletme ayrıcalığı tanıyan proje. ABD’li Colby M.Chester 191 l’de şirketi aracılığıyla Sivas-Van arasında, daha sonra Musul ve Kerkük’e de*yan hatlarla bağlanacak bir demiryolu hattı kurmak ve bu hattı Akdeniz kıyısındaki Yu- murtalık’a (Adana) kadar uzatarak burada liman yapmak için bâzı teşebbüslerde bulundu. Bu işler karşılığında demiryolu çevresinde petrol da dâhil bütün mâdenleri işletme hakkını isteyen şirketin teklifi kabul edilip ön anlaşma yapıldıysa da, Meclisi Mebûsan tarafından reddedildi. Kurtuluş Savaşından sonra 1922 Kasımında bu sefer de Colby M.Chester’in oğlu A.Chester Ankara’ya gelip tekliflerini yeniden gündeme getirdi. Yapılan bir dizi görüşme sonunda sözleşme yapıldı. Buna göre şirket tamamen kendi imkânlarıyla Doğu Anadolu’da ve Musul-Kerkük bölgesinde 4400 km demiryolu hattı döşeyecek, Karadeniz ve Akdeniz kıyısında üç tâne liman yapacaktı. Buna karşılık demiryollarının her iki yanındaki yirmişer kilometrelik şeritin yeraltı kaynaklarını 99 yıllığına işletmeye hak kazanacaktı. Ayrıca şirkete sözleşmedeki ilke ve kurallara bağlı olarak ileride başka demiryollarının yapım ve işletme hakkı da veriliyordu. Sözleşmeler 9 Nisan 1923’te TBMM’de onaylandı. Fakat Lozan Antlaşmasıyla Musul ve Kerkük’ün kaybedilmesi sebebiyle asıl gâyesi bu bölge petrollerinin gelirini ele geçirmek olan şirket antlaşmayı tek taraflı olarak bozdu.