ÇİĞDEM (Colchicum)

ÇİĞDEM (Colchicum); Alm. Krokus, Fr. Colchique
(m), İng. Crocus. Familyası: Zambakgiller
(Liliaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Farklı türlerde
Türkiye’nin hemen hemen her tarafında.
Toprak altında, üzeri ince veya zanmsı birkaç pul
ile örtülü, bir yumru taşıyan çok senelik bir bitki. Yaprakları
çimen yaprağına benzer. Çiçekler genellikle
1-3 tâne veya türüne göre daha fazla olup, mor, beyaz-
pembe sarımtrak renklerdedir. Çiçek taç yaprakları
tüpsü olup, uç kısmında huni şeklinde genişlemiş
ve 6 parçalıdır. Meyveleri çok tohumludur.
Avrupa ve Akdeniz bölgesine yayılmış, 40 civârında
türü vardır. Bunun da 20 kadarı Türkiye’de
bulunur. Genel olarak zehirli alkaloitler taşıyan
bitkilerdir.
Çiğdem türlerinin bir kısmı ilkbaharda, diğer
bir kısmı ise sonbaharda çiçek açmaktadır. Çok güzel
olan çiçeklerinden dolayı da bir süs bitkisidirler.
– Daha çok kullanılanı ve tıbbî olarak bilineni sonbahar veya güz çiğdemi (Colchicum autumnale)
dir. Bu da ağustos-ekim ayları arasında çiçek
açan yumrulu bir bitkidir. Yaprakları ilkbaharda
meydana gelir. Çiçekleri ise sonbaharda olup,
pembemsi-mor veya beyazdır.
Kullanıldığı yerler: Bitkinin kullanılan kısmı
tohumları ve yumrusudur. Tohumlarında sâbit
yağ, sakkaroz ve kolsisin isimli bir alkaloit bulunur.
Yumrularında da kolsisin, inulin, yağ, nişasta,
sakkaroz bulunmaktadır.
Çiğdem tohumu ve yumrusundan hazırlanan
preparatlar uzun zamandan beri damla hastalığına
karşı kullanılmaktadır. Kolsisin bir ara kansere
karşı kullanılmışsa da, hayvansal hücreler için çok
zehirli olduğundan hâlen terk edilmiştir. Kolsisinin
hücre bölünmesini durdurması etkisinden
faydalanılarak, poliploit mutasyonlar elde etmek
için zirâatte kullanılmaktadır. Poliploit organizmalar
genellikle normalden daha fazla olan büyüklükleri
ile göze çarparlar. Bu metod sâyesinde
ekonomik değer taşıyan bu bitkilerin yaprak
veya meyve ürünlerini arttırmak mümkün olmaktadır.