Civitas

civitas, çoğul c i v i t a t e s , Eski Roma’da
vatandaşlık hakkı. Hem anne, hem babanın
Roma vatandaşı (civis romanus) olduğu
durumlarda doğumla kazanılırdı. İkisinden
biri, çoğunlukla da anne, Roma evliliği
yapma hakkına (ius connubii) sahip bir
yabancı da (peregrinus) olabilirdi. Doğuştan
gelmeyen vatandaşlık hakkını ise halk, sonraları
da generaller ve imparatorlar verebilirdi.
İÖ 3. yüzyıla gelindiğinde bütün
Roma vatandaşları oy hakkına kavuşmuş,
plepler, soylularla eşit oy hakkı kazanmıştı.
Ama Roma meclislerinde mülkiyet temel
alındığından oylann ağırlığı da zenginliğe
bağlıydı. Civitas, gene kişisel servete dayanan
ius honorarium (kamu görevine seçilebilirlik)
ve ius militiae (askerlik yapabilmek)
e.
Civitavecchia 24
;ibi haklan da içerirdi. Roipa egemenigi
İtalya’da yayıldıkça imparatorluğa
katılan bazı Latin kentlerine vatandaşlık
haklan tanındı. Roma’ya yerleşen Latin
müttefiklere de oy hakkıyla birlikte tam
vatandaşlık hakkı verildi. Latin Haklan
(başlangıçta Latium kentlerine tanınmış bir
statü) verilmiş yerleşimlerde ya da municipium’larda
(belediye) yaşayanlar ise yerel
yönetim ve çoğu vatandaşlık haklanna sahip,
ama oy hakkından yoksundu. İO 90’dan
sonra uygulamada, İS 212’de de Caracalla
Fermanı ile resmen imparatorluğun bütün
özgür yurttaşlarına vatandaşlık hakkı
tanındı.
Önceleri municipium’larda ‘ Roma vatandaşlan
karşılıklı haklara sahipti. O dönemde
Roma’ya anlaşmayla bağlı olan socii
(müttefikler) ise genellikle vatandaşların
haklarına sahip değildi, ama askerlik yapmak
ve anlaşmanın koşullarına göre vergi
ya da haraç., ödemek zorundaydı. Romalı
yargıçlann IÖ 2. yüzyılda uyguladığı yoğun
ve keyfi baskılar socii’nin ayaklanmasına
yol açtı. İtalik Savaşı (İÖ 90-89) adı verilen
çatışmanın ardından Roma’ya sadık kalan
socii’ye. vatandaşlık hakkı. yerildi. Julius
Caesar’ın başa geçmesiyle (İÖ y. 48) İtalya
Yarımadasının dışında koloniler ve municipia
kurulmaya, vatandaşlık haklan da taşraya
yayılmaya başladı. Taşra kökenli askerlere
Roma vatandaşlığının tanınması batı
bölgelerinin Romalılaşmasını hızlandırdı.
Ama zorunlu askerliğin kalkması ve cumhuriyetin
yıkılmasıyla oy hakkının anlamını
yitirmesi, Roma vatandaşlığının da öneminin
azalmasına yol açtı.
Civitas terimi Roma kuramlarının bulunmadığı
kentler ve imparatorluğa bağlı özyönetimli
belediyeler için de kullanılmıştır.
Ayrıca bak. kent devleti, polis.