Clay, Henry

Clay, Henry, lakabı b ü y ü k b a r i ş ç i ya d;
b ü y ü k u z l a ş t i r i c i (d. 12 Nisan 1777, Hano
ver ili, Virginia – ö. 29 Haziran 1852
Washington, D.C., ABD), ABD Temsilci
ler Meclisi (1811-14, 1815-21, 1823-25) ve
Senato (1806-07,1810-11,1831-42, 1849-52;
üyesi. Köleliğin yasaklandığı ve sürdüğü
eyaletler arasında bir denge kurmayı amaçlayan
1820 Missouri Uzlaşması, 1833 Gümrük
Yasası ile 1850 Uzlaşması’nın başlıca
savunucularından olmuştur. İki kez (1832,
1844) Whig adayı olarak başkanlık seçimlerine
katılmış, ama seçilememiştir.
Varlıklı bir ailenin oğluydu. Hukuk öğreniminin
ardından 1797’de Virginia barosuna
kabul edildi. Daha sonra Kentucky eyaletinin
Lexington kentine taşındı ve 1739’da
kentin zengin işadamlarından birinin kızı
olan Lucretia Hart ile evlendi. Kentucky
barosunda çok başarılı oldu. 1806’da Güneybatı’da
bağımsız bir hükümet kurma
planları yaptığı iddia edilen Aaron Burr
hakkında Kentucky büyük jürisinin açtığı
soruşturmada Burr’un avukatlığını üstlendi.
Kentucky’ye yerleştikten kısa süre sonra
eyalet anayasasının liberalleştirilmesini savunarak
politikaya atıldı. Jefferson gibi
köleciliğe karşı çıkarak Kentucky’deki kölelerin
aşamalı olarak özgürleştirilmesini savundu.
Bunun gerçekleştirilemeyeceğini anlayınca
vazgeçtiyse de, vasiyetnamesine kölelerin
azat edilmesi için bir hüküm koydu.
Jefferson’cı Cumhuriyetçilerin Fransız yanlısı
eylemlerini engellemek için yabancılara
ve yıkıcı eylemlere karşı 1798’de çıkartılan
bir dizi yasaya şiddetle muhalefet etmesi
Kentucky’de büyük ün kazanmasına yol
açtı. 1803-09 arasında yedi dönem arka
arkaya Kentucky Eyalet Meclisi’ne seçildi.
1809’da Eyalet Meclisi’nin Federalist üyesi
Humphrey Marshall ile bir düello yaptı;
düelloda her ikisi de yaralandı.
1806 ve 1807’de iki kez Senatoca boşalan
bir yeri doldurmak için Washington’a gittikten
sonra 1811’de ABD Temsilciler Meclisi
üyeliğine seçildi. 1811-14 arasında mecfis
sözcülüğünü yürüten Clay, ülkeyi İngitere’
ye karşı 1812 Savaşı’na sokan önderlerden
biriydi. 1814’te Gent’de Büyük Britanya ile
barış koşullarını görüşen komisyonun da
üyesiydi.
İzleyen 10 yıl boyunca ABD Kongresi’nin
önde gelen üyelerinden ve görev süresinin
büyük bölümünde de meclisin sözcüsü oldu.
Ulusal harcamalarda düzenlemeler yapılmasını,
koruyucu gümrük vergilerinin konmasını,
ulusal bir bankanın kurulmasını ve
toprak satışlarından elde edilen gelirin eyaletler
arasında paylaştırılmasını savundu.
Ayrıca, sanayileşmiş Doğu ile tarımsal Batı’yı
birleştirmek için Amerikan Sistemi adlı
planını geliştirmeye başladı. Dışişleri bakanlığını
başkanlığa giden yolda bir basamak
olarak gören Clay, Başkan Monroe bu
görevi John Quincy Adams’a verince çok
kızdı. 1819’da Andrew Jackson’ın Florida’yı
işgalini şiddetle eleştirmesi onun düşmanlığını
kazanmasına yol açtı. 1820’de, köleliğin
sürdüğü ve yasaklandığı eyaletler arasında
bir denge sağlamayı amaçlayan Missouri
Uzlaşması’nın kabul edilmesinde önemli rol
oynadı; bu tarihten sonra da yandaşlarınca
“büyük barışçı” olarak anılmaya başladı.
flay ton, John Middleton 42
İClay’in de katıldığı 1824 başkanlık seçimleınde
adaylardan hiçbiri yeterli oy alamaınca,
Temsilciler Meclisi’ne en çok oy
İmiş iki aday olan Andrew Jackson ve John
îuincy Adams’dan birini seçme görevi
erildi. Meclis sözcüsü olarak güçlü bir
:onumda olan Clay hükümette istediği yere
;elebileceği umuduyla Adams’ı destekledi’.
\.dams başkan seçilince dışişleri bakam
>lduysa da pazarlık yaptığı yolundaki suçlanalardan
ömrü boyunca kurtulamadı. Dört
al süren dışişleri bakanlığı, büyük ölçüde
lackson yanlılarının engellemeleri yüzünlen
başansız ve düş kırıklığıyla dolu bir
lönem oldu. Panama’daki Pan-Amerikan
üongresi’ne delege gönderme çabaları boşa
;ıktı. Batı Hint Adaları ticareti konusunda
da Büyük Britanya ile anlaşma sağlayamadı.
1828 başkanlık seçimlerini Jackson kazanınca,
Clay bir süre için Kentucky’deki
çiftliğine çekildi. 1831’de yeniden Senato’ya
seçildi. Senato’da Jackson Demokrasisi’ne
karşı yürütüleli muhalefetin başını çekti;
1816’da kuruluşuna yardımcı olduğu Second
Bank of United States’in imtiyazının yenilenmesi
için mücadeleye girişti. 1832’de
Ulusal Cumhuriyetçiler tarafından başkan
adayı gösterildi, ama büyük ölçüde banka
sorunu yüzünden Andrew Jackson karşısında
yenilgiye uğradı. 1833’te gümrükler konusunda
uzlaşma sağlayan bir yasanın
Kongre’den geçirilmesine öncülük ederek,
eyaletlerin Kongre’de kabul edilen bir yasayı
anayasaya aykırı ilan edebilmeleri konusunda
çıkan anlaşmazlığa son verdi.
1830’ların ortalarında kurulan Whig Partisi’nin
liderlerinden biri durumuna gelen
Clay, 1836’da başkan adayı olmak istemedi.
1840 seçimlerinde ise güçlenen Whig Partisi’nin
adayı olacağından eminken, parti
General William H. Harrison’ı aday gösterdi.
Clay başkan seçilen Harrison’ı, onun bir
ay sonra ölmesinden sonra da yerine geçen
Tyler’ı etkisi altına almaya çalıştı, ama
başarılı olamadı. Desteklediği bazı yasalar
hem Kongre, hem de Beyaz Saray tarafından
reddedilince 1842’de Senato’dan istifa
etti.
Parti başkanlığı için Tyler’la çekişen Clay
üyelerin büyük çoğunluğunun desteğini kazandı
ve 1844 seçimlerinde başkanlığa aday
gösterildi. Ama seçimlerden önce Texas’in
Birlik’e katılmak istemesi, Clay’in de kölelik
konusundaki anlaşmazlıkları körükleye1
ceği ve ABD ile Meksika arasında savaşa
yol açacağı gerekçesiyle hemen birleşmeye
karşı çıkması üzerine seçimleri Demokratların
birleşme yanlısı adayı James K. Polk
kazandı.
Düş kırıklığına uğramak sanki Clay’in
yazgısıydı: Meksika ile savaşa karşı çıktı,
ama çatışma başlayınca savaşın sürdürülmesini
destekledi. 1848 başkanlık seçimlerinde
aday gösterilmeyi umut ederken Whig’ler
71 yaşındaki liderlerine yüz çevirerek Meksika
Savaşı kahramanı General Zachary
Taylor’u aday gösterdiler; Kentucky bile
onu desteklemedi.
Güneybatı topraklarının ilhakı Kuzey ile
Güney arasındaki gerginliği artırmış ve
Birlik’i parçalanmanın eşiğine getirmişti.
1849’da yeniden Senato’ya dönen Clay, bu
tehlikeyi önlemeyi başardı. 5-6 Şubat
1850’de Senato’da yaptığı konuşmada daha
sonra 1850 Uzlaşması olarak bilinen antlaşmanın
ana hatlarını açıkladı ve onaylanması
için bütün gücünü kullandı. Bu antlaşmayla
köleliğin sürdüğü ve yasaklandığı eyaletler
arasındaki sayısal denge korundu ve belki
de İç Savaş 10 yıl geciktirildi.
1850 Uzlaşması Clay’in siyasal yaşamının
son eylemi oldu. Daha sonra sağlığı bozuldu
ve 1852’de veremden öldü.