Clive, Robert

Clive, Robert, p l a s s e y i . b a r o n u c l i v e (d.
29 Eylül 1725, Styche, Shropshire, İngiltere
– ö. 22 Kasım 1774, Londra), Bengal’in
ilk İngiliz yöneticisi olan asker. Hindistan’
da İngiliz egemenliğini ilk kuranlardandır.
1743’te henüz 18 yaşındayken İngiliz Doğu
Hindistan Kumpanyası’na bağlı bir görevli
olarak Madras’a gönderildi. İngiliz ve Fransız
Doğu Hindistan kumpanyaları arasındaki
düşmanlığın ve bunların birbirine rakip
Hint prenslerini desteklemelerinin yarattığı
serüven ortamının etkisine kapılarak orduya
katıldı ve askerlik yeteneğini kısa sürede
gösterdi.
1751’de Fransızların müttefiki Çhanda-Sahib’in
İngilizlerle işbirliği yapan Muhammed
Ali’yi Trichinopoly Kalesi’nde kuşatması
üzerine, Çhanda’nın Arcot’taki üssüne
karşı bir şaşırtma harekâtı yapılmasını önerdi.
Toplam 200 Avrupalı ve 300 Hintli ile
birlikte Arcot’u ele geçirdi ve 53 gün süren
bir kuşatmaya karşı direndi. Daha sonra
parlak gerilla taktikleri uygulayarak son
derece başarılı oldu. 1753’te karısıyla birlikte
İngiltere’ye döndü.
1755’te Parlamento seçimlerinde başarısızlığa
uğradıktan sonra, St. David Kalesi
yöneticisi ve yarbay olarak yeniden Hindistan’a
gönderildi. Haziran 1756’da Madras’a
ulaşınca, hemen Bengal’deki sorunlarla ilgiü-
t 9âh
r, bCfy&SK
^ y . ?A
a !rû’
‘O*
Ti
^ fe te,/ c’Ierin ■
]?64 ^ ü r n’r>
«ip îeri
Robert Clive, N. Dance’in yağlıboya
çalışmasından kopya; Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery, Londra
bir ticaret merkezi .olarak gelişiyordu.
1756’da Kalküta’nın tahkim edilmesi konusunda
baş gösteren bir anlaşmazlık üzerine,
Yeni Bengal nevab’ı Siracü’d-Devle saldırıya
geçerek buradaki kaleyi aldı. Ağustos
1756’da Madras’a Kalküta’nın düştüğü haberi
ulaştı. Ekimde yardım kuvvetlerinin
başında Kalküta’ya gönderilen Clive, 20
Ocak 1757’de keflti geri aldı ve nevab’ 1
kumpanyanın ayrıcalıkların; yeniden tanımak,
tazminat ödemek ve İngilizlerin Kalküta’yı
tahkim etmesine izin vermek zorunda
bıraktı. Ardından kumpanyanın ticaretine
elverişli koşullar sağlamak amacıyla,
yaşlı bir komutan olan Mir Cafer’i nevab’lığa
geçirmeye çalıştı. 23 Haziran’da yapılan
Plassey Çarpışması’nda Siracü’d-Devle’yi
yenerek yönetimden uzaklaştırdı ve Bengal’in
gerçek yöneticisi durumuna geldi.
Kumpanya’nın resmen valiliğini tanımasından
sonra, Mir Cafer’in otoritesini güçlendirmekle
birlikte onu kendi denetimi alfında
tuttu. 1759’da Pajna’da Hint-Türk veliahtının
giriştiği saldırıyı püskürttü. Felemenklilerin
İngiliz etkisine karşı duyulan
hoşnutsuzluktan yararlanmak amacıyla
Çhinsura’ya gönderdiği kuvvetleri ustaca
taktiklerle yok e tti.’ 1760’ta Mir Cafer’in
Bengal ve Bihar’daki otoritesini tartışılmaz
biçimde pekiştirdi. Ayrıca kuzdy Sarkars’a
bir kuvvet göndererek burayı Fransızların
elinden aldı.
Clive, yönetim işlerinin düzenlenmesinde
aynı başarıyı gösteremedi. Savaş tazminatlarına
ek olarak kendisi için yüklü bir para,
yüksek bir yıllık gelir getirecek bir arazi
(cagir) ve bir Hint-,Türk .soyluluk unvanı
elde etti. Bu tutumuyla daha sonra hem
Bengal’i, hem de kumpanyayı yıkımın eşiğine
getiren bir rüşvet salgınına yol açtı.
Aynca kumpanyanın yanı sıra kumpanya
görevlilerinin özel ticari uğraşlarından da
vergi alınmamasını sağlayarak Bengal ekonomisine
büyük zararlar verdi. Bu olumsuzluklara
karşın, kendi gücüyle ayakta duran
bir yönetim yapısı .oluşturdu.
Şubat 1760’ta Ingiltere’ye döndükten sonra,
1762’de Plassey baronu, 1764’te de,“sir”
unvanı aldı. Shrewsbury’den parlamentoya
girdi; bir malikâne satın aldı ve Hindistan’
da elde ettiği servetle İngiltere’de siyasal bir
konum elde etmeye çalıştı. Ama kumpanya
Ve b a Z ;1
k n rr ^ r u ju n , U/2j ü i juw kî*lan
çıkartarak onun adına K u z ^ n ö , ^
yönetmek için önünde hiç6ir engel bulunmamasına
karşın akıllıca bir k ararla kumpanyanın
etki alanını Bengal ve Bihar
eyaletleriyle sınırladı. Bengal ile karışıklığın
sürdüğü kuzeybatı bölgesi arasında tampon
bir hükümdarlık olan Ayodhya’yı Şücaü’d-
Devle’ye geri verdi. İmparatora yıllık bir
vergi ödenmesi karşılığında, Bengal ve Bihar’da
yergi toplama yetkisinin Doğu Hindistan
Kumpanyası’na bırakılmasını sağladı.
Mali işlerin yönetimini kumpanyanın atayacağı
nevab yardımcısına verdi, imparatorun
temsilcisi Bengal nevab’inin elinde görünen
kolluk ve yargı yetkileri de fiilen bu nevab
yardımcısına geçti. Bu ikili sistemle kumpanya
Hindistan’ın en zengin iki eyaletinin
gerçek yöneticisi pldu.
Kumpanyanın yönetiminde önemli değişiklikler
yapan Clive, Kalküta’daki yönetim
kurulu üyelerini uzaklaştırarak yerlerine
Madras’tan getirttiği kişileri atadı ve yeniden
disiplini sağladı. Kumpanyanın bütün
görevlilerine değeri bin rupiyi geçen hiçbir
armağanı valinin izni olmadan almayacaklan
konusunda bir belge imzalattı ve özel
ticaret yapmalarını yasakladı. Ücretlerin
düşüklüğü nedeniyle bu önlemler sonuçsuz
kalınca, tuz tekelini yönetmek üzere bir
ticaret şirketi kurarak, görevlilere bu şirketin
kazancından pay verme yoluna gitti.
Orduda çok yüksek olan ücretleri azalttı ve
bu düzenlemeye tepki gösteren subayların
başlattığı Beyaz Ayaklanma’ya cesaretle karşı
koydu. Ocak 1767’de çok sayıda düşman
kazanmış olarak İngiltere’ye döndü.
Bu sırada Hindistan’da servet edinme çabalannın
İngiliz kamu yaşamını da etkilemesinden
çekinen çevreler, hükümetin buradaki
yönetime müdahale etmesini istemeye başladılar.
Kumpafıya 1772’de iflastan kurtanlması
için hükümete başvurunca, iki »parlamento
komitesinin yürüttüğü soruşturmalar kumpanya
görevlileri arasında rüşvet ve yolsuzluklann
ulaştığı boyutlan açığa çıkardı. Bunun
üzerine bu işin sorumlusu olarak saldınlara
hedef olan Clive, parlamentoda güçlü bir
savunma yaparak (1773), “ülkesine değerli
hizmetlerde bulunduğu” yönünde bir karar
alınmasını sağladı. Ama bu olay sırasındaki
gerginliğin yarattığı sarsıntıyla, Kasım
1774’te Londra’daki evinde intihar etti.