ÇÖL

ÇÖL; Alm. Wüste (f), Fr. Déserf (m), İng. D e sert.
Bitki örtüsünün hiç bulunmadığı veya çok seyrek
olduğu geniş arâzi. Çöl terimi, daha çok kurak
yerler için kullanılan bir terimdir. Çöller, kumlu ve
susuz arâziler hâlindedir. Yeryüzünde, bulunduğu
yerlerde geniş alanları kaplamaktadırlar.
Çöller, bulundukları yerlerin özelliklerine göre
muhtelif isimler alırlar. Bunlar; kumlu çöller, soğuk
çöller, tuzlu çöller, taşlı ve kayalık çöllerdir.
Çöllerde, devamlı olarak kuraklık ve soğuklar
olduğundan, bitki örtüsüne çok az raslanmakta
(kaktüs, bodur ağaçlar, kayalıklar arasında yetişen
bitkiler gibi) ve bu sebeple buralarda çok az sayıda
insanlar yaşamaktadır.
Çöl bitkileri, yağmur yağdığı zaman çok hızlı
büyür. Hattâ yağmur sularını bünyelerinde depo
ederek, kurak dönemlerde bundan istifâde ederler.
Böylece hayâtiyetlerini uzun müddet devâm ettirebilirler.
Bâzı çöl bitkileri de su bulmak için kökGüneş ışınları, hava sıcaklığı ve atmosferdeki
nem ile alâkasından dolayı, bir iklim etkisi sayılan
buharlaşma, bütün çöllerde çok önemlidir.
Dünyâdaki bütün çöllerde toplam yıllık buharlaşma
oranı, yıllık yağmurdan fazladır. Bu ise, sürekli
bir su kaynağı olmadığı müddetçe su kütlelerinin
meydana gelmesine mâni olur.
Çöllerde gece ile gündüz arasında çok fazla sıcaklık
farkı bulunmaktadır. Yâni gündüzleri çok sıcak
(40°C ile 50°C) geceleri ise çok soğuk (-20 ilâ
-25°C) olmaktadır. Çöller, şiddetli yağışlar ile rüzgârların
aşındırma ve kumulları bir yerden başka bir
yere taşımasıyla meydana gelirler. Çöllerde çokseyrek yağan yağmurlar, sağanak hâlinde yağdıklarından,
kumulları düz yerlere taşırlar ve buralarda
bulunan tepeciklerin etrâfına yığarak adatepe
diye adlandırılan adacıklar meydana getirirler.
Çöllerde yaşayan insanlar eskiden daha çok
göçebe hâlindeydiler. Göçebeler, geçimlerini hayvancılıkla
temin etmekte, vahalar ile otlaklar arasında
yüzlerce kilometre yol katederek hayvanlarını
otlatmaktaydılar.
Dünyânın En Büyük Çölleri
Adı Bulunduğu Yer Büyüklüğü (km2)
Büyük Sahra .Kuzey Afrika……………..8.600.000
Libya………….Kuzey Afrika……………..1.683.000
Simpson……….Avustralya…………………1.450.000
Gobi………….. Çin Moğolistan…………..1.300.000
Kalahari……..Güney Afrika………………..518.000
Nibye………… Sudan……………………………310.000
Karakum…….T ürkmenistan………………. 270.000