College

college, genellikle ortaöğrenim sonrası eğitim
veren öğrenim kurumu. Birden çok
anlamda kullanılan sözcük Latince collegium’
dan(*) gelir ve zaman zaman ortaöğrenim
kurumu anlamını taşır. 14. yüzyılda
İngiltere’de kurulan Winchester College ile
Eton College gibi 1539-1773 arasında Cizvitlerin
Katolik ülkelerde ve sömürgelerde
kurduğu collegium’lat, Fransa’da Napoldon
sonrası dönemde merkezî hükümete bağlı
lycie’lerin (lise) bulunmadığı yerlerde belediyelerin
kurduğu college’leı ve 19. yüzyıldan
başlayarak özel ortaöğrenim kurumlan
olarak Türkiye’de kurulan kolejler {bak.
lise) buna örnektir.
Ortaçağın sonlanndan başlayarak Avrupa
ülkelerinde üniversite öğrencilerini banndıran
college’laı kuruldu. Bunlardan Paris,
Oxford ve Cambridge üniversitelerinde kurulanlar
çok gelişti. Daha 13. yüzyılda her
üç üniversitede de college’lar kurulmuş,
Paris’te Sorbonne, Oxford’da Merton ve
Cambridge’de Peterhouse önem kazanmıştı.
15. yüzyıl başında hemen hemen bütün
üniversite öğrencileri college’larda yaşıyor,
kitaplık ve bilimsel araçlardan yararlandıktan
gibi düzenli maaş, zaman zaman da
kürsü verilen bir öğretim kadrosuyla mezuniyet
sınavlarına hazırlanıyordu. Sonunda
college’lar eğitimi tümüyle üstlendi; üniversitede
kürsüsü olan profesörlerin işlevi ise
çeşitli college’ larda yetiştirilmiş öğrencilere
sınav vermekle sınırlandı.
Paris ve Avrupa kıtasının başka yerlerindeki
college’lar Fransız Devrimi ve Napoleon
dönemlerinde ortadan kalktı. Oxford ve
Cambridge’dekiler korunduysa da eğitim
kadrolanyla kaynaklannı hem kendi aralannda,
hem de üniversitelerle paylaşmaya
başladılar. Günümüzde İsveç’teki nation ve
İspanya’daki colegio’lar eski sistemin sağladığı
bazı olanaklardan yararlanma yolunda
çağdaş girişimler olarak görülebilir.
Dublin Üniversitesi ile Trinity College
1591’de kuruldu ve başka college kurulmadığından
iki kurum neredeyse bütünleşti.
Kurumun biraz uzağındaki Magee College
da sonradan üniversiteye bağlandı.
19. yüzyıl İngiliz eğitim sisteminde college’
lar öğrenciyi yetiştirir, üniversite ise sınava
alıp diploma verirdi. 1820’lerde Londra’da
iki college, 1836’da ise buralarda yetiştirilen
öğrencilere diploma veren Londra Üniversitesi
kuruldu. Çoğu birbirine uzak birçok
başka college’m öğrencileri de diploma
smavlan için bu üniversiteye bağlandı.
1837’de öğrencilerin kalabileceği yurtlardan
ve dersliklerden oluşan çeşitli college’lanyla
Oxford’u örnek alan Durham Üniversitesi
kuruldu; sonradan bir bölümü sömürgelerde
olmak üzere başka yerlerdeki bazı college’lat
da Durham Üniversitesi’ne bağlandı.
1850’lerde İrlanda’da Katolikler üniversite
college’lm kurdular; 1908’de İrlanda
Ulusal Üniversitesi kurulana değin buralarda
yetişen öğrenciler diploma smavlanna
var olan üniversitelerde giriyorlardı. College’Iardan
başka üniversiteler de kurulmakla
birlikte 1879’dan sonraki İngiliz üniversitelerinde
genellikle bu model benimsenmedi;
93 college
yeni kurutanlara da günlük dilde “kırmızı
tuğla” üniversiteler dendi. İskoçya’daki
dört üniversitenin ikisinde college yoktur.
Kanada’nın Atlas Okyanusu kıyısındaki
eyaletleriyle Ontario’da 18. yüzyıl sonlanndan
beri college’lar vardır, ama ülkenin
İngilizce konuşulan kesimindeki college’lann
çoğu çeşitli üniversitelere bağlıdır.
19. yüzyılda Kap Kolonisi’nde kurulan college’lann
çoğu sonradan üniversite oldu.
Avustralya’da 19. yüzyılda kurulan üniversitelerde
college’lar yoktu, ama ülkede lisans
diploması veren yüksek öğretmen
okullarıyla bazı yükseköğrenim kurumlan
college adıyla anıldı. Yem Zelanda’da benzer
bir öğretmen okulu dışındaki tek college
bir üniversiteye bağlıdır. Afrika’daki İngiliz
sömürgelerinde bağımsızlıktan önce çoğunlukla
yalnızca college’lar vardı. Bağımsızlıktan
sonra ise çoğu Londra Üniversitesi’ni
örnek alan üniversiteler kuruldu.
ABD’de college terimi, lisans diploması
veren dört yıllık yükseköğrenim kurumlan
ya da iki yıllık bir öğretimden sonra sertifika
veren junior college, community college
gibi okullar için kullanılır. Dört yıllık college
bağımsız ya da yönetim açısından bir
üniversiteye bağlı olabilir. Ama ABD’de
yalnızca bir dalda lisans diploması veren
kuruluşlara üniversite denebildiği gibi, birden
çok düzeyde diploma veren kurumlara
college dendiğine de rastlanır. Meslek ya da
lisansüstü diploması veren üniversite bölümleri
genellikle school (okul) ya da graduate
school (lisansüstü okulu) adını taşır.
Enstitü sözcüğü ise çoğunlukla mühendislik
diploması veren kunım adlannda yer
alır.
1783’te ABD’de lisans diploması verebilen
dokuz college vardı; bunlar resmen değilse
de üniversite adıyla anılıyordu. Bağımsızlıktan
sonra eyaletlerde bu college’lan andıran
üniversiteler kuruldu; eyaletlerin eski kurumlan
yeniden düzenleme girişimi ise verilmiş
beratlann bir sözleşme niteliği taşıdığı
gerekçesiyle 1819’da ABD Yüksek Mahkemesi
tarafından engellendi. Kurulan çok
sayıdaki özel college ve üniversitenin çoğu
sonradan kapandıysa da bir bölümü varlığını
sürdürdü. College adıyla çeşitli yükseköğrenim
kurumlan, özellikle de öğretmen
ve tarım yüksekokullan da kuruldu.
1861’de Yale College’da lisansüstü diploma
verilmeye başladı; lisans ve lisansüstü öğrenim
de aynldı. 1865’te New York eyaletindeki
Ithaca’da kurulan Cornell Üniversitesi
farklı düzeylerde öğrenim için ayrılmış college’lardan
oluşan ilk üniversite oldu. Johns
Hopkins Üniversitesi’nin kuruculan ise alışılmış
biçimde ders verme zorunluluğu,olmayan
profesörlerin araştırmaları yönettiği
Alman modelinden etkilenmişti. 1874’te
kurulduğunda üniversitenin yönetsel olarak
ayrılmış bir college’ı, bir de lisansüstü okulu
vardı; lisansüstü okuluna daha sonra bir tıp
okulu eklendi. Çok geçmeden birçok eyalet
üniversitesi Johns Hopkins’i örnek aldı;
1890’larda Yale ve Harvard gibi başka
college’l&T da, aynı modeli benimsedi. Tayvan
Ulusal Üniversitesi gibi Batı dünyası
dışındaki birçok kurum da Johns Hopkins
modeline göre kuruldu.
Fransa’da öncülleri 1518’lere uzanan College
de France(*) ise diploma vermeyen bir
yükseköğrenim kurumudur. Qudbec’teki
colleges classiques orta ve yükseköğrenim
veren üniversitelere bağlı kurumlardır. Almanya’da
programında teknik konularda
derslere yer veren bazı kurumlann adında
da Kollegium sözcüğüne rastlanır.