Cranm er, Thomas

Cranm er, Thomas (d. 2 Temmuz 1489,
Aslacton, Nottinghamshire – ö. 21 Mart
1556, Oxford, İngiltere), Canterbury’nin ilk
Protestan başpiskoposu (1533-56), İngiltere
krallan VII. Henry ile VI. Edward’in
danışmanı. Başpiskoposluğu sırasında bölge
kiliselerinde İngilizce Kitabı Mukaddes’ın
kullanılmasını sağlamış, Book o f Common
Prayer’ı (Toplu Dua Kitabı) düzenlemiş ve
bugün de sürdürülen bir toplu dua türünü
geliştirmiştir. Protestanlığı yaydığı gerekçesiyle
Katolik Kraliçe I. Mary tarafından
heretiklikle suçlanmış ve kazığa bağlanarak
yakılmıştır.
Cranmer, yaşamı boyunca etkilerini taşıdığı
katı bir okul müdürünün denetiminde
öğrenim gördükten sonra 1503’te Cambridge’e
gitti. 1510/11’de Jesus College’da
öğretim üyeliğine seçildi; ama evlendikten
sonra görevinden ayrılmak zorunda bırakıldı.
Bu arada Buckingham (sonradan Magdalene)
College’da ders vererek geçimini
sağladı.
Kansı doğum yaparken ölünce, Jesus College’da
öğretim üyeliğine yeniden kabul
edildi. Bu dönemde kiliseye giren Cranmer,
zamanla çağının önde gelen ilahiyatçıları
arasına girdi. 1520’lerde, Luther’in Katolik
Kilisesi’ne başkaldırmasının doğurduğu dinsel
sorunları tartışan bir gruba katıldı
Cranmer, G. Fliccius’ım yağlıboya
çalışmasından ayrıntı, 1546;
Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery. Londra
“Küçük Almanya” adıyla anılan grupta,
ilerde İngiltere’de Reform hareketinin önderleri
arasında yer alacak William Tyndale,
Robert Barnes ve Thomas Bilney de
vardı. Cranmer t 1525’ten sonra kendi kilisesinde
papalığın Ingiltere’de etkisiz kılınması
için de dua ettirmeye başladı. Ülkedeki
çekişmeli siyasal ortam içinde Cranmer’ın
reform çalışmaları bilimsel düzeyde kalamazdı.
1527’den sonra VIII. Henry’nin
Anne Boleyn ile evlenebilmek için ilk kansı
Aragonlu Catherine’den boşanmak amacıyla
başvurduğu girişimler Cranmer’a kadar
uzandı. Ağustos 1529’daki veba salgını sırasında
hastalıktan korunmak için Essex’e
gitmişti. O sırada yörede geziye çıkmış olan
kralın başdanışmanlarından Stephen Gardiner
ile Edward Fox, Cranmer’ın kaldığı
yere gelerek onunla kralın kansından boşanma
isteğini görüştüler. Cranmer, kralın
bu isteğini olumlu karşıladı ve ülkede
yetişmiş ilahiyatçılara güvenilmesi gerektiğini
savundu.
VIII. Henry bunun üzerine Cranmer’ı
çağırdı ve yalnızca bu sorunla ilgilenebilmesi
için öbür uğraşlannı bir yana bırakmasını
istedi. Cranmer, bu amaçla Anne Boleyn’in
babası Wiltshire kontunun Durham’daki
evinde bir süre kaldı. Bu arada Taunton
başdiyakozluğuna atandı ve kralın rahipleri
arasına girdi. Kral yanlısı görüşlerini savunmak
üzere Oxford ve Cambridge üniversitelerine
çağrıldı. Wiltshire kontunun başkanlığında
1530’da Roma’ya giden elçilik kurulunda
yer aldı. Papa, Cranmer’ı büyük bir
nezaketle kabul etti. Ama tartışmaların
sonunda, boşanmayla ilgili geçerli bir sonuca
varılamadı.
Cranmer 1532’de Almanya’ya İmparator
V. Karl’a resmî elçi olarak gönderildi. Aynı
zamanda oradaki Luthercı prenslerle de
ilişki kurması istendi. Nümberg’de tanıştığı
Andreas Osiander’in, Luthercilik ile kuralcılık
arasındaki orta yolu yansıtan görüşleri
Cranmer’ın ilgisini çekti. Osiander’in yeğeni
Margaret ile 1532’de evlendi. Bu yıllarda
Reform yanlısı görüşleri giderek daha çok
belirginleşmeye başladı.
Canterbury başpiskoposu William Warham
Ağustos 1532’de öldü. Önceleri, krallık
hâzinesini güçlendirebilmek amacıyla bu
makamı bir süre boş tutmak biçimindeki
209 Cranmer, Thomas
geleneksel uygulamaya uyulduysa da, yıl
sonuna doğru gene boşanma sorunu dolayısıyla
başpiskoposluğa atama yapma gereği
ortaya çıktı. Thomas Cromwell’in kiliseyle
ilgili konularda başdanışmanlığa atanmasıyla
bu alanda daha etkin bir tutum izlenmeye
başlanmıştı. Ocak 1533’te Roma’ya başvuruyu
engelleyen bir yasa tasansı hazırlandı.
Bu sırada Anne Boleyn de hamileydi.
Başpiskopos adaylarından Stephen Gardiner
gözden düşünce, kral bu makama
Cranmer’ı seçti. Cranmer, Mart 1533’te
takdis edildi. Roma’ya bağlılık yemini dolayısıyla
kendisini papaya bağlı saymadığını
açıkladıktan sonra Canterbury’deki makamına
oturdu. Mayısta Dunstable’de başpiskoposluk
kurulunu toplayarak, kralın Aragonlu
Catherine ile evliliğinin baştan beri
geçersiz olduğunu ve buna karşılık Anne
Boleyn ile evliliğinin geçerli olduğunu ilan
etti.
Cranmer, 1536’da Anne ile ilgili kesinleşmemiş
ihanet savlarının doğruluğunu kabul
ederek, bu kez de aynı evliliği geçersiz ilan
etti. 1540’ta Henry’nin, dördüncü eşi Cleves’li
Anne’den boşanmasına yardımcı oldu.
1542’de Catherine Howard’in vatana
ihanet suçundan idama mahkûm edildiği
yargılamada ağırlığını kullanmak zorunda
kaldı. İlahiyat alanında birçok değişiklikten
yana inançlı bir reformcu olan Cranmer,
Anglikan Kilisesi’ne yeni bir biçim verme
girişimlerinde VIII. Henry’den pek destek
görmedi. Cromwell, ile işbirliği yaparak,
Kitabı Mukaddes’in İngilizce yayımlanmasını
ve bölge kiliselerinde kullanılmasını sağladı.
Cranmer daha VIII. Henry ölmeden
(1547) Protestanlık yönünde zaten epey yol
almıştı. 1538’de Komünyon’da kutsanan
ekmekle şarabın İsa’nın kanma ve etine
dönüştüğü (tözdönüşümü) yolundaki Katolik
öğretiyi reddetti; ama Isa’nın Komünyon
sırasında ayin yerinde gerçek varlığıyla
bulunduğu görüşünü gene de korudu. Daha
1536’da kuzeydeki isyancıların önderi sayılıyordu.
Bu nedenle, 1539’da rahiplerin evlenmesini
savunanlara ve tözdönüşümüne
inanmayanlara karşı çıkarılan Altı Madde
Yasası’nm kabulü ve 1540’ta Cromwell
yönetiminin sona erişi ile durumu güçleşti.
Henry’nin son yıllannda Cranmer’ın düşmanlan
üç ayn komplo düzenleyerek onu
heretiklikle suçladılar. Ama her seferinde,
Henry’nin Cranmer’a duyduğu ilginç bağlılık
yüzünden başarısız kaldılar. Henry’nin
üçüncü kansı Jane Seymour’dan olan tek
oğlu VI. Edward’in 1547’de tahta çıkmasıyla,
Cranmer’ın yıldızı iyice parladı. Edward
tahta çıkar çıkmaz, genç kralın koruyucusu
Somerset dükü Edward Seymour, Anglikan
Kilisesi’ni Protestanlaştırma niyetini belli
etti. Sonradan Northumberland dükü olan
ve 1549’da Seymour’un yerini alan John
Dudley, dinsel reform yolunda daha da ileri
adımlar atılmasını kararlaştırdı.