CÜZZAM; Alm. Aussatz (m), Lepra (f), Fr.
Lèpre (f), İng. Leprosy, Hanson s disease. Hansen
basili adı verilen özel bir mikroorganizma tarafından
meydana getirilen, çevresel sinir sistemi ve
deri başta olmak üzere birçok sistem ve organı
tutabilen, bulaşıcı ve müzmin bir hastalık. Diğer ismi
“lepra” olan hastalığa eskiden “miskin hastalığı”
denirdi.
Bu hastalık milâttan 1600 yıl kadar evvel Hindistan
ve Mısır’da mevcuttu. Eski Yunanlılar ve
Araplar da bu hastalığı tanıyorlardı. Cüzzam, Roma
askerleriyle Avrupa’ya sirâyet etti. Bilhassa Haçlı seferleri
sırasında oldukça yaygın bir hâl aldı. Hastalık
yaygınlaşmaya başladıkça cüzzamlılar âdetâ lânetlenmiş
kimseler olarak kabul edilip, sosyal hayattan
tecrid edildiler. Hatta cüzzamlılara mahsus
adalar vardı. Hastalar bu adalarda kendi hallerine bırakılmaktaydılar.
Cüzzamlı hastaları toplayıp barındıran
ve miskinhâne olarak bilinen kurumlar da
vardı. On altıncı asrın başlarına doğru cüzzam Avrupa’da
azaldığı için hastalar yeniden bâzı sosyal
haklara kavuştular. Hastalık Isâ aleyhisselâm zamânında
çok yaygın olup, Isâ aleyhisselâm mûcize
olarak cüzzamlıları iyi ederdi.
Hastalık âmili olan basil 1873 senesinde Hansen
tarafından keşfedilmiştir. Bu basil birçok özelliği
bakımından veremi yapan Koch basiline benzemektedir.
Bu mikrop tabiatta sâdece insan vücudunda
bulunmaktadır. Sun’î ve tabiî hiçbir yerde
üretilememiş olup, yalnızca Güney Amerika’da
yaşayan “Armadillo” isimli hayvanda hastalık yapabilmektedir.
Bulaşmada hastalık âmilinin genellikle deri
yoluyla alındığı kabul edilmektedir. Mikrobun alınabilmesi
için ise açık cüzzamlı denilen krop yayan
hastalarla doğrudan doğruya ve sıkı temas
şarttır. Hastalığın bulaşması için basilin çocukluk
yaşında alınması da şarttır. Büyük ihtimâlle ileri
yaşlarda basillere karşı meydana gelen direnç
hastalığın ortaya çıkmasını engellemekte, fakat
çocukluk yaşında henüz böyle bir direnç gelişemediğinden
basilin alınması ile yıllar sonra da olsa
hastalık ortaya çıkmaktadır. Meselâ 30 yaşında
cüzzam teşhisi konan bir kimse, cüzzam mikrobunu
çocukluğunda almış demektir.
Cüzzamm kuluçka süresi oldukça uzundur.
Bu süre iki seneden yirmi seneye kadar vücudun
direncine bağlı olarak uzayabilir. Cüzzam hastalığının
tablosu vücudun direncine bağlı olarak
birbirinden ayrılan iki ana tip ve iki ara tipten
meydana gelir. Ana tipler “Lepramatöz tip” ve
“Tüberküloit tip” cüzzamlardır. Ara tipler ise
“Borderlein tip” ve “İndetermine tip” cüzzamlardır.
Lepramatöz tip cüzzam: Cüzzamm en kötü
tipi budur. Vücudun direnci tamâmen kırıktır. Cüzzam
basilleri çok sayıda ve faaldir. Küçük, çok sayıda
ve gövdede simetrik olarak yayılmış, sınırları
keskin olmayan, parlak bakır kırmızısı renginde lekeler
sözkonusudur. Bu lekelerin olduğu deri bölgeleri
zamanla hissini kaybeder. Yüzde, ensede,
uzuvlarda, memebaşı ve avret mahallinde yerleşen
sert açık kahverengi lekeler de söz konusudur ki,
bunlara “leprom” ismi verilir. Yüzde, yerleştiklerinde
“arslan yüzü” denilen yüz görünümünü ortaya
çıkarırlar. Lepromlar ayrıca “semer burun” denilen
burun çöküntüsüne, damak delinmesine, göz kapaklarının
düşmesine, ses kısıklığına, parmakların
kendiliğinden kopmasına da yol açarlar. Lepromlar
iyileşecek olurlarsa mutlaka yerlerinde iz bırakırlar.Cüzzamm bu tipinde sinirler nisbeten daha
az etkilenirler. Fakat organları hastalandırması
daha sıktır. Karaciğer giderek harap olabilir. Hayalar
(erbezleri) etkilenerek kısırlık ortaya çıkar.
Kemikler etkilenerek derin kemik harabiyetleri
gelişir. Göz etkilenerek körlük ortaya çıkabilir.
Tüberküloit tip cüzzam: Cüzzamm en iyi şekli
budur. Bu tipte daha ziyâde çevresel sinir sistemi
etkilenmektedir. Yüz felci meydana gelebilir. El
kaslarına gelen bâzı sinirlerin felci sonucu “pençe
el” görünümü ortaya çıkar. Ayağı kaldıran kasların
felci sonucu hasta ayağının sırtına basar duruma gelir.
His sinirlerinin felci sonucu ısı temas ve ağrı hislerinin
ortadan kalkması sözkonusudur. B öylece
hasta el ve ayağını koruyamaz, dolayısıyla yaralar
açılır. Meselâ sigarası elini yakar ama hasta farkında
değildir. Ayrıca terbezleri de çalışamadığından
deride kuruluk giderek artar ve deri dökülmeye
başlar. Bu sinirlerle ilgili belirtilerden başka deride
dağınık olarak birkaç tâne küçük leke bulunabilir.
Borderlein tipi cüzzam: Lepramatöz ve Tüberküloit
tipler arasında bir tablodur. Gelişim olarak
iki tipten birisine daha yakın olur. Hangi tipe
doğru gidiyorsa o tipin özellikleri daha belirgin olmaktadır.
İndetermine tip cüzzam: Ekseriya bir tek leke
şeklinde kendisini gösterir. His bozukluğu da
gösteren bu leke etrafa doğru yayılabilir veya ortası
iyileşebilir.
Cüzzam sinsi ve yavaş seyirli bir hastalıktır.
Tedâvi edilmeyen hastalarda bütün harabiyetler
yavaş yavaş ortaya çıkar. Cüzzamm klasik seyrinde
bâzan âni alevlenmeler görülebilir. Genel
durumda bozulma yüksek ateş, bulantı, kusma,
mevcut deri ve sinir bozukluğunda alevlenmeler
veya yeni bozuklukların ortaya çıkması şeklinde
beliren bu yeni ataklara “lepra reaksiyonu” ismi
verilir. Bunların bir kısmı sonucunda hastalığın
iyileşmesi ve gerilemesi görülürken bir kısmının
sonunda da hastalığın daha kötü bir safhaya
girdiği görülür.
Korunma ve tedâvi:Yetişkinlere hastalığın
bulaşması sözkonusu değildir. Ancak hastalara
yakın çevredeki çocukların hastalıktan korunması
düşünülebilir. Bunun için BCG aşılamaları ve 2
yaşından küçüklere haftada 5 mg ve 2 yaştan büyüklere
de haftada 10 mg “Dapson” adlı ilaç verilebilir.
Çocukların hastalık olan çevreden uzaklaştırılmaları
en uygun tedbirdir.
Cüzzam, ihbârı mecbûrî hastalık olup, tedâvi
devlet eliyle ve ücret alınmadan yapılmaktadır.
Tıbbî tedâvi için sülfon tuzları kullanılır. Cüzzamm
tıbbî tedâvisi kadar cerrâhî tedâvisi, fizik ve
pisikiyatrik tedâvisi de çok mühimdir.