D İK İL İT A Ş ,

Aim. Obelisk (m), Fr. Obelisque (m),
İng. Erect stone monument; obelisk. Eskiden bir zafer
veya ölen birinin hatırasını yaşatmak için yere dikey
olarak dikilen yekpare taşlar. Bunların üzerlerinde yazılar
ve kabartmalar da bulunur. Tarihî ve arkeolojik
kıymetler taşırlar. Bugün dünyanın önemli şehirlerinde
pekçok dikilitaş vardır. Bunlar çeşitli devirlerde ayrı
ayrı sebeplerle dikilmişlerdir. Herbirisi ayrı ebatta, ayrı
şekilde ve ayrı kompozisyondadırlar. Kimisi bütün olarak
bir tek şeyi anlatmaya çalışırken, bazıları kabartmalar
ve hatta kendisinin duruş şekliyle birşeyler anlatmaya
çalışırlar.
Diklitaşlar yapıldıkları devir ve yapan veya yaptıran
milletlerin kültürleri hakkında bize bilgi verirler. G ü n ü müze
kadar büyük bir kısmı korunarak gelebilmiş olan
bu dikilitaşlar günümüzde de önem verilmiş ve koruma
altına alınmışlardır. Bu dikilitaşların üzerlerindeki yazılar
ve kabartmalar, taşın dikiliş sebebi, diktiren kimsenin
ismi, taşın dikiliş tarihi gibi bilgiler taşırlar. Bazıları
da son derece sadedir veya hakkında bilgi edinilebilecek
herhangi birşey taşımazlar. Bunlara da halk tarafından
uydurulmuş isimler ve hikâyeler yakıştırılır.
Dikilitaşlar genellikle iki kısım altında incelenir:
a. Tarih öncesi devirlerine ait dikilitaşlar: Bu nevi
dikilitaşlar da genellikle iki gurup altında incelenir:
1: Menhirler: Bunlar toprağa sağlamca oturtulmuş,
yüksekliği 20 m.yi aşabilen kaba-saba ve yontulmamış
abidelerdir. İngiltere’de beşbine yakın miktardaMenhir bulunmaktadır. Sibirya’da ve dünyanın diğer
bazı yerlerinde de vardır.
2. Kromlechler: Daire şeklinde dizilmiş dikilitaş
gruplarına denilir. Özellikle İngiltere’de, İskoçya’da,
Norveç ve İsveç’te ve Baltık denizi kıyılarında
mevcuttur
b. Tarih devirleri dikilitaşları: Bu nevi altında incelenen
dikilitaşlar çoğu defa dikdörtgen biçiminde rastlanır.
Bir insanı veya mühim bir tarihî hadiseyi anmak
maksadıyla dikey olarak yerleştirilmiş taşlar olup, üzerlerinde
yazılar, kitâbeler, çeşitli bitki ve hayvan figürleri
bulunur. Eski çağlarda yaşıyan Mısırlılar, Mezopotamyalılar,
Akadlar, Asurlular, Kaşifler, Hititliler, Urartular,
Yunanlılar, Etrüksler, Amerika’da Mayalar, Orta
Asya’da Hunlar, Göktürkler tarafından bu tür dikilitaşlar
yapılıp dikilmiştir.
Dünyanın en meşhur dikilitaşları şunlardır: İtalya’
da Büyük Sirk (circus Maximus)teki dikilitaşlar, Vetikan
Obeliski, Carcalla Obeliski, Gnomon Obeliski,
Augustus Obeliskileri, Paris’te Luxor Obeliski, Londra
Obeliski ve İstanbul Obeliksleri. Pekçok ünlü Avrupa
şehirlerinde de görülen bu dikilitaşlardan yurdumuzda
da çok sayıda vardır. Yurdumuzda bulunanlardan enİstanbul’un dikilitaşları:
1. Arcadius sütunu:
Cerrahpaşa semtindedir.
Bizans imparatoru
Arcadius tarafından
yaptırılmıştır.
2. Kıztaşı: Fatih’tedir.
450-457 yılları arasında
Bizans imparatoru
Marcianus tarafından
yaptırılmıştır.
17 m. yüksekliğindedir.
3-4. 4. Sultan Ahmed
Meydanındaki dikilitaşlar.
3 ncü resimdeki
dikilitaş İmparator
Theodosius devrinde
dikilmiştir. Bunu
Firavn III ncü Tutmosis
Mısır’dan göndermiştir.
18.75 m. yüksekliğindedir.
Diğer dikilitaş
ise Konstantin
Porphyrogenetos tarafından
diktirilmiştir.
1895-1896 yıllarında
tamir görmüştür.
eski ve en yeni tarihlilerini birarada İstanbul’da görmek
mümkündür. Onun için eski ve yeni tarihlilerine örnek
verebilmek için İstanbul’daki dikilitaşları ana hatlarıyla
gözden geçirelim.
İstanbul’da Bizans devrinden kalma çok dikilitaş
vardır. Bizans İmparatorluğu’un başşehri olduğu için
İstanbul’un bir takım meydanlarına abide şeklinde
dikilmiştir.