Delos Birliği

Delos Birliği, Eski Yunan devletlerinin
Atina önderliğinde oluşturduğu konfederasyon. İÖ 478’de Pers Savaşları sırasında
kurulan birliğin merkezi Delos’taydı.
Thukydides’in aktardığına göre, başlangıçta
bütün Yunanlılar İran’daki Ahameniş İmparatorluğuma karşı kendilerini savunmak
üzere birliğe çağnlmıştı. Atina, Anadolu’
daki İonialılan daha çok desteklemeyi ve
Perslerden ganimet koparmayı amaçlıyordu; buna karşılık Sparta denizaşırı etkinliklere girişmek niyetinde değildi. Birlik ordulannm başkomutanlarını Atinalılar sağlayacak ve hangi devletlerin para, hangilerinin
gemi vereceğini de onlar belirleyecekti.
Aynca birlik parası Atinalı 10 hazine görevlisince (hellenotamiai) toplanıp denetlenecekti. Eşit oy hakkı olan üye devlet temsilcileri her yıl, birlik hâzinesinin korunduğu
Apollon Tapmağı’nın bulunduğu Delos’ta
toplanıyordu. Aigina, Melos ve Thera dışındaki Ege adalarının, Khalkidikia kentlerinin çoğunun, Hellespçntos (Çanakkale Bo­
ğazı) ve Bosphoros (İstanbul Boğazı) kıyı-
lannın, bazı Eolis kentlerinin, İonia’nm
büyük bölümünün ve doğudaki birkaç Dor
kenti ile Yunanlı olmayan bazı Karia kentlerinin başlangıçta birliğe üye olduğu sanılmaktadır.
Birliğin ilk 10 yılı boyunca Perslere karşı
dağınık girişimlerde bulunuldu: Trakya’da
Eion’da bulunan Pers garnizonu kentten
sürüldü; bu bölgeye gönderilen bir Atina
kleroukhicCsı (Eski Yunan’da, işgal edilen
ülkeye yerleştirilenlerin oluşturduğu topluluk) yöre halkınca yok edildi; ama Skyros
Adasına gönderilen bir başka kleroukhia
burada tutunmayı başardı. Trakya kıyısm-
daki kentler ele geçirildi; ama Doriskos’a
yapılan saldırı başansız olunca burası Avrupa’daki tek Pers garnizonu olarak kaldı.
Atinalı komutan Kimon’un İÖ y. 467-
466’da büyük bir konfederasyon filosunun
başında Anadolu’nun güney kıyılanndaki
Pers gamizonlannı sürüp atması ve kıyı
kentlerini birliğe katmasıyla büyük bir zafer
kazanıldı. Kimon daha sonra Pers filosunu
Pamphylia’daki Eurymedon’da yenilgiye
uğrattı, Pers ordugâhlannı yağmaladı ve
Kıbrıs’tan gelen yedek kuvvetleri de bozguna uğrattı.
Atina ile Sparta arasındaki ilişkilerin İÖ
461’de kopmasıyla birlikte, birliğin politikasında yeni bir dönem başladı. Atinalılar bir
yandan Peloponnesos Birliği’yle savaşa (İÖ
460-446) tutuşurken, bir yandan da Kıbns,
Mısır ve Doğu Akdeniz üzerindeki denetimlerini güçlendirmek amacıyla doğu cephesinde büyük bir saldınya giriştiler. Atinalı-
lann ve müttefiklerinin Spartalılara karşı
giriştiği sefer başarılı oldu; Aigina, Boiotia
ve Orta Yunanistan birliğe boyun eğdi.
Ama birlik filosu Mısır’da yok edilince bu
yayılma durdu. Denizdeki yenilginin ardından Perslerin daha büyük bir saldırıya
geçeceğinden korkan Atinalılar, birlik hâzinesini Atina’ya taşıdılar (İÖ 454). Sonraki
beş yıl içinde Atina ile Sparta arasındaki
sorunların çözülmesi (beş yıllık ateşkes, İÖ
451) ve Perslerle barış yapılması (Kallias
Banşı, İÖ 449/448) üzerine Delos Birliği
öteki bütün devletlerce tanınan bir Atina
imparatorluğuna dönüştü.
Atina’nın yayılmacı eğilimi, daha İÖ y.
472’de Euboia’daki (Eğriboz) Karystos’un
birliğe zorla sokulması, birlikten aynlmak
isteyen Naksos’a da gene zorla boyun
eğdirilmesiyle belirginleşmişti. İÖ 463.’te de
Thasos’taki (Taşoz) bir ayaklanma bastırıldı. İÖ 450’ler boyunca Miletos, Erythrai ve
Kolophon’da Atina’ya karşı hareketler gö­
rüldü. Atina, kendi yönetim biçimini dayatma ve garnizonlar kurma yoluyla müttefiklerinin iç işlerine ve yargı yetkisine kanşarak bu devletlerin bağımsızlığına gitgide
daha çok el uzatıyordu. Sonunda birlik
konseyi de toplanmaz oldu ve Atinalılar,
Perslerin yıktığı Atina tapınaklarının onarı-
mında birlik paralannı kullanmaya başladı­
lar. Atinalılann Peloponnesos Savaşı’na
katılmaları (İÖ 431-404) müttefiklerini daha
da sıkıntıya soktu; savaş giderlerini karşılamak için daha çok haraç ve Atinalılann
kayıplarını kapatmak için daha çok askeri
destek istendi. Mytilene (İÖ 428-427) ile
Khalkidikia’daki (IÖ 424) ayaklanmalara ve
Atina’nın Sicilya’daki yenilgisinin (İÖ 413)
ardından patlak veren yaygın başkaldırılara
karşın Atina, kentlerin çoğundaki demokratik partilerin desteğini hâlâ yitirmemişti.
Ama Atinalılan Aigos-Potamos Savaşı’nda
(İÖ 405) .yenen Sparta’nın dayattığı barış
koşullan İÖ 404’te birliğin dağılmasına yol
açtı.
IÖ 404’ten sonra Spartalılann eski imparatorluk yönetimini gerektiği gibi sürdürememesi Atina etkisinin canlanmasına yardımcı
oldu. Atina 377’de Kos (İstanköy), Mytilene, Methymna, Rodos ve Byzantion’la (İstanbul) birlikte, yeni bir deniz birliğinin
çekirdeğini oluşturdu. Bu birliğin amacı
banşı korumak ve Sparta saldırılannı önlemekti. Spartalılann Boiotialılarca yenilgiye
uğratıldığı İÖ 371’de birliğin üye sayısı en
az 50’ye ulaşmıştı. Ama müttefikleri bir arada tutan Sparta korkusunun ortadan
kalkmasıyla birlik gerilemeye başladı. Makedonya kralı II. Philippos İÖ 338’de Khaironea’da, birliği bir daha toparlanamayacak biçimde çökertti.