DEMOKRAT PARTİ

DEMOKRAT PARTİ (DP); Alm. Demokraîische
Par ti e (e), Fr. Parti (m), democrate , İng.
Democrat Party. Türkiye’deki siyâsî partilerden biri.
Halk Partisinin tek parti olduğu 1946’da partiden
çıkarılan Celâl Bayar, Adnan Menderes, Fuat
Köprülü, Refik Koraltan tarafından Demokrat Parti
kuruldu (7 Ocak 1946). 1924 Anayasasına bağlı
olduğunu hak ve hürriyetlerin savunulması, millî
hâkimiyet prensibinin etkin hâle getirilmesi,
devlet ve parti başkanlığının birleşmesi gerektiği
fikirlerini ileri sürdüler.
21 Temmuz 1946 seçimlerine katılarak gösterdikleri
186 adaydan 62’si milletvekilliğini kazandı.
Mecliste muhâlefeti temsil ettikleri (1946-
1950) yıllarında parti içinde çeşitli fikir ayrılıkları
meydana geldiğinden, ayrılmalar oldu. 13 milletvekili
partiden ayrılarak Müstakil Demokratlar
grubunu, aynı yıl (1948) başka bir grup Afyon Öz
Demokratlar Partisini meydana getirdi. Bunlardan
sonra tartışma durmadı. Partiden ayrılan ve çıkarılanlar
Millet Partisini kurdular.
Demokrat Parti, Mayıs 1950 yılında yapılan
seçimlerden büyük bir zaferle çıktı. 393 milletvekili
kazanarak CHP’den iktidârı devraldı. DemokratPartinin 10 yıllık iktidâr zamânı Türkiye’nin iç ve
dış siyâseti bakımından önemli bir devresidir. Zirâatin
makinalaşması, yol, baraj, modem fabrikaların
yapılması, büyük şehirlerin îmâr edilmesi bu
devre içinde çok fazladır. Büyük sosyal hastahânelerin
yapılması, sosyal sigorta sisteminin gelişmesi,
ücretli hafta tâtili, üniversite ve teknik okulların,
lise ve ortaokulların açılması, okullara din
derslerinin konması, ezân yasağının kaldırılarak
Arapça aslına göre okunması, radyoda milletin dînî
ve millî özelliklerini ortaya koyan konuşmaların
yayımlanması, 25 Haziran 1950 Türkiye’nin Nato’ya
kabul edilmesi, Balkan ve Bağdat Paktlarının kurulması,
Demokrat Partinin yaptığı hizmetlerden
bâzılandır. Bu zamanda geniş çaplı bir kalkınma hareketi
başlamış oldu. 1954 seçimleri Demokrat
Partiyi daha da güçlendirdi. Milletvekili sayısı
393’ten 488’e yükseldi. Parti içinde yine çıkan fikir
ayrılığından dolayı istifa eden ve çıkarılan 19 milletvekili
Hürriyet Partisini kurdular.
1957 seçimlerinde DP, seçmenin yüzde ellisine
yakınının oyunu alarak 424 milletvekili ile tekrar
iktidar oldu. Ancak Cumhuriyet Halk Partisinin
senelerdir elinde tuttuğu iktidarı kaybetmenin verdiği
hırçınlık; basının basit olayları büyütmesi ve tek
yanlı tutumu; Türk aydınının ve öğretim üyelerinin
memleket elden gidiyor diyerek orduya açıkça dâvetiye
çıkarışları; 27 Mayıs 1960 askerî darbesinin
yapılmasına sebeb oldu. Demokrat Partinin yönetici
ve milletvekilleri tutuklandı. Hepsi Yassıada’da kurulan
mahkemeye çıkarılarak muhtelif cezâlara
çarptırıldılar. Bunlardan îdâmâ mahkum edilen 15
kişinin 1 2 ‘sinin cezâsı müebbet hapse çevrilirken,
Adnan Menderes, Hasşn Polatkan ve Fatin Rüştü
Zorlu îdâm edildi (1961).
Partinin mahkemece 1960 yılında kapatılması ile
siyâsî ömrü sona ermiş oldu. 1992 Temmuzunda
çıkan kânunla yeniden açılmasına müsâade olundu.
Eski üyeleri tarafından yeniden faaliyete geçirildi ve
Hayreddin Erkmen genel başkanlığa seçildi.