DENEME

DENEME

DENEME i. (denemek’ten dene-me). Bir nesnenin niteliklerini belirlemek için yapılan işlem, tecrübe: Bir silâhı deneme. Makineyi deneme. || Bir kişinin değeri, yetenekleri hakkında karara varmak için yapılan sınama: İş isteyen bir adayı deneme. Şarkıcıyı deneme. || Teşebbüs: Uzlaştırma denemesi. || Son şeklini bulmamış, taslak halinde eser, ilk ürün: ilk gençliğimin şiir denemelerini, posta ile İçtihad’a yollardım (Y.Z.Ortaç). || Yeni. Girişim. || Bir konuyu derinlemesine işleme iddiası taşımayan yazı türü: Edebiyat üzerine deneme. Felsefî denemeler. (Bk. ANSİKL.) [Ed. bölümü.]
— Akust. Dinleme denemesi, bir dinlemenin niteliklerini tanımak amacıyle yapılan deneme.
— Bayınd. Bir yolun hizmete girmeden önce denenmesi. || Dinamik deneme, ağır yüklü katarların en elverişsiz durumlarda, yollardan geçirilmesi. || Statik deneme, en elverişsiz yerlerde, yol üzerine önceden hesaplanmış olan en ağır yüklerin konulması.
— Denize. (Bk. ANSİKL.) || Bağlı deneme, gemi sıkıca karaya bağlandıktan sonra, iyi çalışıp çalışmadığını anlamak için makinelerin çalıştırılması. || Denge denemesi, bir geminin dengeli olup olmadığını anlamak için yapılan deney. || Seyir denemesi, bağlı denemeden sonra, geminin muhtelif süratlerde seyrederken denenmesi. || Sürat denemesi, kıyıda belirli yerlere dikilmiş işaret direkleri veya belirli iki nokta arasında, geminin hızının kontrolü.
— Havc. (Bk. ANSİKL.) || Deneme uçuşu, uçağın bütün niteliklerinin uçuşta denenmesi. (Bu deneme sayesinde, sivil uçakların dengeliliği ve ticarî amaçlara uygunluğu, askerî uçakların da savaş görevlerine elverişlilik derecesi belirlenir.) |! Rüzgâr tüneli denemesi, incelemeden geçirilen uçağın maketi üzerinde, rüzgâr tünelinde yapılarak, a-racm aerodinamik niteliklerini ortaya çıkarmak amacını güden deneme. || Statik denemeler, dayanıklılığın derecesini kesin olarak belirlemek için bir uçağın parçaları ve gövdesi üzerinde yapılan deneme. || Uçuş deneme merkezi, hava araçlarının uçuş niteliklerine sahip olduğunu denemelerle belirleyerek uçuş belgesi veren resmî merkez.
— Huk. Deneme süresi, hizmet sözleşmesinde, işçi ve işverenin birbirlerini denemeleri için kararlaştırdıkları belirli süre Bk. ANSİKL.
— lstat. Hipotez denemesi, tesadüfî olarak ana kütleden çekilen bir nümunenin gözlenmesi sonucu ana kütleyle ilgili hipotez hakkında ihtimal terimleriyle bir karar vermekten ibaret tümevarım metodu, (önemlilik deneyi veya önemlilik testi.) Bk. ANSİKL.
— Kim. Bir ürünün çabucak yapılan analizi. Bk. ANSİKL.
— Malzeme. Deneme parçası, bir maddeyle ilgili şartnamede öngörülen denemeleri yapmak için bu maddeden belirli şartlar altında alınan örnek. (Bk. ANSİKL.) || Teşm. yol. Bu denemeler için özel olarak hazırlanmış parça. || Çökme ve akışkanlık denemesi, yaş betonun kıvamını ölçmek için yapılan deney. (Abrams denemesi de denir.) [Bk. ANSiKL.] || Dökme denemesi, belirli bir mesafeden yere dökülen betonun çökmesini ölçmek için yapılan deney. (Bk. ANSI KL.) || Proctor denemesi, laboratuvarda iyice sıkıştırılmış malzemedeki suyun niceliğini ölçmek için yapılan deney. Bk. AN-S1KL.
— Masonluk. Mason adaymın, cesaretini sınamak için karşı karşıya bırakıldığı tehlikeler veya manevî yeteneklerinin ve felsefî görüşlerinin nazarî incelemesi.
— Miner. Bk. ANSİKL.
— Nümism. Madenî paralar ile altın ve gümüş eşyanın ayarı için yapılan kimyevî analiz. Bk. ANSİKL.
— Petr. Deneme cihazı, matkap bir petrol tabakasına vardığı zaman yapılacak verim denemesinde kullanılan araç. Eşanl. TESTE«.
— Sil. Deneme topu, belirli bir cins barutla kıyaslamak üzere herhangi bir barutun gücünü değerlendirmekte kullanılan top. || Eskiden bir barutun patlama gücünü tecrübe ile ölçmeğe yarayan âlet.
— Sine. Deneme parçası, bir çekimin sonunda, yıkanmak ve filmin çekim niteliğini denetlemek için, önceden ayrılan filim parçası. || Fotojenik nitelikleri olup olmadığını anlayabilmek için oyuncu adayına çevirtilen filim parçası.
— Tar. Deneme taşı. (Bk. ANSİKL.) || Adlı denemeler, Ortaçağın başlangıcında bazı eskiçağ halklarında (Babilliler, İbranîler) ve çeşitli ilkel halklarda gerçeği veya bir suçlamanın sahteliğini ortaya koymak için kabul edilmiş olan ispat yolları.
— Teknol. Bir cismin çeşitli niteliklerini (direnç, esneklik v.b.) tayin etmek için yapılan kimyasal veya fiziksel işlem. || Bir makinenin yapılışında veya çalışmasında aksaklık olup olmadığını anlamak için yapılan kontrol. Bk. ANSİKL.
— Teks. Bk. ANSİKL
— Termik. Kazan denemesi, kazanı azamî buhar basıncına kolajca dayanabileceğinden emin olmak için, soğuk olarak, belirli bir su basıncı altına sokmak. (Bu azamî buhar basıncı kazanın üzerine yazılarak belirtilir.)
— Tic. Deneme satışı, tüketilemeyen bir malın (radyo, ev âletleri, plak v.b.) alıcıya geçici olarak teslim edilmesi şeklinde satış. (Bu satışta söz konusu olan eşya ancak bir zaman kullanıldıktan sonra alıcının malı olur.)
— Temş. santl. Deneme tiyatrosu (sineması), öncü filim ve piyeslerin gösterildiği tiyatro, sinema.
— Zır. Tohum denemesi. Bk. ANSİKL.
— ANSiKL. Ed. Montaigne, ahlâkî görüş ve gözlemlerine Denemeler adını verirken, bu kelimeyi yargılarının bir sınaması anlamına alıyordu. Ama kitabın Fransa ve İngiltere’deki başarısı deneme terimine bu iki ülkede (Bacon’un Denemeler’i [Essays, 1597]; Cowley’inkiler, 1667) yaygın bir nitelik kazandırdı. Terim, bir konu üstünde, derinlemesine ve düzenli inceleme dışında, serbestçe söylenmiş düşünceleri belirtme anlamını kazandı. Düşüncenin dogmacılıktan kaçındığı, meselelerin karmaşıklığının kavrandığı XVIII. yy.da da deneme terimi çok kullanıldı. Bu yüzyılda her konuda dene-
Futo. X (LAROV88E)