DETONATÖR

D E TO N A TÖ R ; Aim. Detonator, Fr. Detonateur,
İng. Detonatur. Bir patlayıcı sistemde ana veya
ön patlayıcıyı faaliyete geçiren cihaz. Herhangi
bir patlamada tahrib gücü yüksek, fakat hızı
düşük bir reaksiyon meydana gelir. Detonasyon işleminde
ise, reaksiyon ses hızında olur. Bu hız,
maddenin moleküler yapısına tesir ederek, bir bozulma
ve tekrar birleşmeye yol açar. Bozulma vebirleşme esnâsında ortaya çıkan ısı ve basınç dalgaları
ana patlayıcıyı patlatır. Bilhassa hassas olmayan,
büyük patlayıcılarda kullanılan bir sistemde
ise; detonator bir primer (ön patlayıcıyı
patlatır, ana patlayıcı bu patlamanın tesiriyle faaliyete
geçer. Böylece ana patlayıcı daha kuvvetli
bir basınç dalgasına mâruz kaldığından daha şiddetli
bir patlama meydana gelir.
Detonatörlerin tesir ve emniyetini belirleyen
ölçüler; güç, hız ve hassâsiyettir. Bu ölçüler çeşitli
metodlarla tesbit edilerek detonatörler sınıflandırılırlar.
Ayrıca detonatörler çalıştıkları sisteme
göre elektrikli, asitli gibi isimler alırlar. Detonatörlerin
en yaygın olarak kullanıldığı yerler; büyük
patlayıcıların, emniyetli veya zamanlı kullanılması
istenen patlayıcıların kullanıldıkları yerlerdir.
Bunlara mâden ocakları ve tünel açma çalışmaları
örnek verilebilir.
Detonatörlerin gelişmesi büyük bombaların
patlatılmasını kolaylaştırma çalışmalarıyla birlikte
başladı. 1864 senesinde Alfred Nobel, Edward
Howard’in 19. yüzyılın başında bulduğu civa alüminatı
nitrogliserinlerin patlatılmasında, başka
bir araştırmacı da, kuru pamuk barutu Nobel’in
keşfettiği dinamitte detonator olarak kullandılar.
Küçük patlayıcılarda da detonator kullanılmasına
19. yüzyılın sonlarında başlandı. Bu konuda bir de
standart yapılarak 10 detonator tipi tesbit edildi. Yine
bu senelerde bir İngiliz bilgini olan Abel ilk
elektrikli detonatörü keşfetti. Bu târihten sonra
yeni bir detonator ortaya çıkarılamadı, sâdece eski
tipler geliştirildi.