DEVALÜASYON

DEVALÜASYON; Alm. Devaluation, Fr. Devaluation,
İng. Devaluation. Bir ülkenin millî para
biriminin yabancı paralara karşı değerinin indirilmesi.
Bu indirim; sabit kur politikasında, çeşitli
dönemlerde hükümetçe irâdî olarak yapılabileceği
gibi, para değerinin arz ve talebe göre belirlendiği
para sistemlerinde dalgalanma sonucu
otomatik olarak da gerçekleşebilir. Devalüasyona
genellikle yurt içi enflasyon nisbetinin, yabancı ülkelerinkinden
fazla olması sonucu gerek duyulur.
Eski Yunan ve Roma’da devalüasyon, paranın
temsil ettiği maden miktarının azaltılması yoluyla
gerçekleştirilmekteydi. Belli bir altın ve gümüş
miktarından basılan sikke miktarının çoğaltılması,
para değerinin düşürülmesi sonucunu doğurmaktaydı.
On dokuzuncu yüzyılda ise kâğıt
para miktarının arttırılması sonucu meydana gelen
enflasyon, iç fiyatların artışı ve banknotların altına
tahvil kabiliyetini yok ederek, para değerinin
düşüşüne yol açmıştır. Böylece millî para biriminin
karşılığı kabul edilen altın miktarı indirilmiş ve
kambiyo kurları da buna göre ayarlanmıştır.
Günümüzde, mâdenî para, altın para sistemi olmadığından
yerli para biriminin değerinin düşülmesine,
iç fiyatların yükselmesi sonucu elde edilemeyen
döviz gelirleri dolayısıyle girişilmektedir.
Başlıca ihrâcâtı teşvik etmek için yerli para birimi
değeri, belli bir yabancı para esas alınmak sûretiyle
ayarlanmaktadır. Ancak bu tür bir uygulamanın başarılı
olabilmesi için, devalüasyon sonrası iç fiyatların
artışının önlenmesi, yabancı ülkelerin ithâlât
kısıtlamalarına başvurmaması gerekmektedir.
Türkiye’de 1946, 1958 ve 1970 yıllarında istikrar
programları çerçevesinde büyük devalüasyon
yapılmıştır. 1977-1980 arası belirli aralıklarla yapılan
devalüasyonlar o târihten bu yana günlük
ayarlamalara dönüşmüştür. Ne var ki, kambiyo
denetimi hâlâ geçerli olduğundan günlük ayarlamalar,
para değerinin piyasa şartlarına göre serbestçe
belirlenmesi anlamına gelmemektedir. Türkiye’de
para birimi düşürülmesi işlemi, Türk Lirası’nın
Amerikan Doları karşısındaki değerine
görfc yapılmakta ve çapraz kurlar, dolara göre belirlenmektedir.
Devalüasyon niçin yapılır? Öncelikle ifâde
etmek gerekir ki, ödemeler dengesi (Dış Ticâret Bilânçosu)
açıklarını kapatmak için mümkün kur
politikalarından biri olan “devalüasyon” denen ve
yukarıda târif edilen bu iktisat politikası aracı;
ekonomik olduğu kadar politik tartışmalara da
âlet olmuştur. Bu sebeple devalüasyon niçin yapılacağına
temas etmek faydalı olacaktır.^Devalüasyon
genel olarak dış ticâreti açık veren bir ülkede
idari düzenlemelerle fazlaca değerlenmiş durumda
tutulan (sun’î olarak) kuru, denge kuru seviyesine
çıkarıp, dış ödemelerin dengeye getirilmesi, dolayısıyla döviz rezervlerini artırmak, dış
borçları ödeyebilecek duruma gelmek, ekonomide
döviz sağlama fonksiyonunu gören sektörlerin
rekabet gücünü takviye etmek gâyesiyle yapılır. Diğer
taraftan dış ödemeleri ve kuru, zaten değer
kaybetmekte olan bir ülkede sâdece dış pazarlardaki
rekâbet gücünü artırmak için paranın başka
paralar karşısındaki ’değeri düşürülebilir (devalüe
edilir). Bu durumu sanâyileşmiş bâzı ülkelerde
sık sık görmek mümkündür.
Genellikle gelişmekte olan ülkelerde, ülkemizde
de olduğu gibi devalüasyon bir “sebeb” değil
bir “netice”dir. Bir başka deyişle ekonomik
politikada muayyen tercihler veya hatalar yapılır;
kontrol edilmeyen bâzı ekonomik değişkenlerin
seyri değişir (petrol fiatları gibi) ve öyle bir noktaya
gelinir ki, ekonomide dış dengeyi kurmak
için devalüasyon kaçınılmaz olur.