DİPOL MOMENT

DİPOL MOMENT; kimyâda, elektrikçe kutuplu
olan moleküllerin kutupları arasındaki elektrik
yükünü ifâde etmede kullanılan bir terim.
Tam kovalent ve tam elektrovalent bileşikler
arasında bir takım ara bağ tipleri vardır. Meselâ
HC1 molekülünde, klor atomu, ortak elektron çiftini
hidrojen atomuna nazaran daha kuvvetli çeker
ve böylece ortak elektron çifti klora daha yakın
olur. Molekül, elektrik alanının içine konulacak
olursa klor yönü (+) levhaya, hidrojen yönü de (-
) levhaya doğru yönelir. İşte böyle moleküllere
polar moleküller, aralarındaki bağa da polar bağ adı
verilir. Polar moleküllere “dipol” denir. Elektrik yükü
(q) ile yüklerin ağırlık merkezleri arasındaki
uzaklığın (r) çarpımı “dipol moment”ini verir. Birimi,
elekrostatik yük birimi x santimetre yâni
debyedir.
Eğer üç atomlu bir molekülün (sözgelişi C02)
iki bağı (CO bağları) antiparalel iseler, bu taktirde
iki dipol birbirini nötralize eder ve molekül
nonpolar (polar değil) olur. O zaman molekülünatomları bir doğru üzerinde dizilir. Halbuki su
(H20) molekülünde bağlar kıvrıktır:
O
/ V
(H H)
ve molekül polardır. Daha fazla sayıdaki atomlu
moleküller de polar veya nonpolar olmalarına göre
muhtelif geometrik dizilişler ortaya çıkar.Meselâ
dört atomlu BC13 nonpolar olup atomlar bir düzlem
üzerindedir. Halbuki NH3 polar olduğundan geometrik
şekil piramidaldir.
Muhtelif Sıvıların 20°C’deki Dipol Momentleri
Sıvı Dipol Moment
j q – 18 e.s.u.
N itrobenzen…………………………….. ……………..4,20
Nitrometan…… ………………. ……….. …,……….. 3,40
Metil nitril……………… ……….x………. ………….3,20
Hidrojen siyanür……………………………. ……… 2,90
B enzaldehit…………………..I ……………. ……2,70
Aseton……………… …………. ……… …. …………….2,70
Asetaldehit………….. …….. ……………. …………..2,50
Glikol…………………………. …………………….. ……2,20
Su…………………………………….. ..;……………. ………..1,85
Fenol………..1 ……. ………………. …………. ■…….. 1,70
İzopropil alkol………… … …………………….1,70
n-Butil alkol……….. ………………………………… 1,70
Kükürtdioksid……………… …………… ……. …1,60
Etil alkol…… ……… ………….,…1,60
Klorbenzen………. …….. …………………….. ….1,60
Anilin………………. ……………………………………………………………………….Amonyak . „………. ……………………………………1,50
1,3-Diklorbenzen…… … …… ………………..1,50
Etilamin……. ………. ………………………………….. 1,30
Etil eter..l……….„…….„……………………………………… 1,20
Kloroform…… ……… ………………………. ……….1,10
Hidrojen klorür……………… ……… …………….1,00
Hidrojen sülfür……………….. …………………… 1,00
Tiyofen…………. ………… ……………………………… 0,60
O-ksilen … …….. ………… ……………… …. …..0,52
m.ksilen……………………………. ……… …….. ……….0,46
Toluen…… ….. ….1..:…………………………….0,4-0,5
Benzen…. ………………………. ……… ……. ………. 0,06
p.ksilen..;…„……..»..T….. ………. .. ………… ……..0,06